Monday, 24 November, 2025
2.
The Unbidden Grace: A Meditation on the Pathless Path
In the vast cathedral of human longing, where countless
souls have knelt before altars both visible and invisible, there exists a
threshold that cannot be crossed by willing, a door that opens only when no hand
reaches for its latch. This is the paradox that lies at the heart of true
meditation—that most elusive of spiritual graces which arrives not as reward for
discipline, but as spontaneous benediction in moments when the seeker has ceased
all seeking.
The mystics of every age have circled this mystery like
moths drawn to a flame they cannot touch without dissolving. They have spoken of
it in whispers and in songs, in the silences between prayers and in the sudden
arrests of breath when the veil momentarily parts. Yet what they describe defies
the architecture of human endeavor, for it is a movement that belongs to no
mover, a song that has no singer, a presence that fills only the space emptied
of all presence.
The Illusion of Method
Consider the earnest pilgrim who rises before dawn, who
arranges cushions just so, who lights incense and assumes the prescribed
posture, believing that through repetition and dedication, through the
accumulation of minutes and hours logged in stillness, the divine will be
somehow obligated to appear. How touching is this faith in transaction, this
belief that the Infinite operates according to the logic of commerce—so much
discipline traded for so much enlightenment, so many prayers exchanged for so
many moments of grace.
But the sacred does not keep accounts. It cannot be
summoned by ritual, however beautifully performed, nor compelled by sincerity,
however profound. The very notion that one can "practice meditation" as one
might practice scales upon a piano reveals a fundamental misunderstanding of the
nature of what is sought. For meditation, in its truest sense, is not a
technique to be mastered but a flowering that occurs when all techniques have
been abandoned, when the practitioner himself has vanished like morning mist
before the sun.
The scheduled appointment with the divine—twenty minutes in
the morning, thirty minutes in the evening—this represents perhaps the most
subtle form of spiritual materialism, the ego's last desperate attempt to
colonize even that territory where it cannot exist. To set aside a "period for
meditation" is already to have missed the essential point, for in doing so one
creates a boundary between the sacred and the mundane, between the time when one
is "meditating" and the time when one is merely living. But the truth moves like
underground water, flowing beneath all such artificial distinctions, recognizing
no sabbath separate from ordinary days, no temple more holy than the common
ground beneath one's feet.
The Heart's Impossible Opening
The teachers speak of opening the heart, and their students
dutifully set about trying to pry open that most intimate chamber, using the
crowbar of concentration or the key of visualization. They imagine the heart as
a locked box containing treasures, and they labor to find the right combination,
the correct mantra, the perfect breathing technique that will spring the latch
and reveal the jewels within.
But the heart that opens to the divine does not open
through effort. It is not a door that swings on hinges installed by the will,
not a flower that can be forced to bloom by tugging at its petals. The opening
spoken of by those who have glimpsed beyond the veil is of an entirely different
order—not an action but a cessation, not a doing but an undoing, not an opening
but a dissolution of all that has kept it closed.
When the heart is described as being "as open as the skies
without a cloud," this is no mere poetic flourish but a precise description of a
state that cannot be manufactured. The sky does not open; it is openness itself.
It does not contain space; it is space, unbounded and without circumference.
Similarly, the heart that knows the touch of the sacred has ceased to be a
container and has become instead a vast expanse in which all things arise and
dissolve without leaving trace or memory.
The intellect, that faithful servant which has served us so
well in navigating the world of objects and causes, of problems and solutions,
finds itself utterly defeated before this threshold. It can catalog experiences,
can create elaborate maps of spiritual territories, can construct intricate
philosophies of transcendence. But it cannot think its way into that which lies
beyond all thinking. The intellect can make the heart safe, can build walls of
concept and doctrine around it, can install security systems of belief and
dogma. Yet in doing so, it ensures that the heart remains forever closed to that
which arrives only in absolute vulnerability, in the nakedness that comes when
all defenses have crumbled.
The Coming of the Uncalled
There are moments—and they arrive without announcement,
without herald or preparation—when the membrane between worlds grows suddenly
thin. Perhaps it happens while washing dishes, hands deep in soapy water, when
the play of light on bubbles arrests all thought. Perhaps it occurs while
walking down a familiar street, when something in the quality of the afternoon
light stops the heart mid-beat. Perhaps it comes in the depths of sorrow, when
grief has scoured the soul clean of all pretense.
In such moments, what has always been present but unseen
reveals itself, not as something new that has arrived but as that which has
never been absent. This is the benediction that comes when it is least expected,
when no one is waiting for it, when the mind has finally exhausted itself with
seeking and has collapsed into a stillness not achieved but discovered, not
created but stumbled upon.
This grace recognizes no merit system. It does not come
more readily to the disciplined than to the wayward, to the virtuous than to the
broken, to the believer than to the doubter. Indeed, there is a strange
democracy in its distribution, for it seems to favor those moments when the
carefully constructed identity has momentarily failed, when the story one tells
about oneself has been interrupted, when the guardian at the gate of self has
fallen asleep at his post.
The one who systematizes their life, who follows carefully
prescribed routines of morality and practice, may find that these very
structures become obstacles, walls behind which they shelter from the wild wind
of the sacred. For that which they seek is not tame, not domesticated, not
contained within any system however sophisticated or time-honored. It blows
where it will, this wind from unknown shores, and it cannot be channeled or
directed by human intention.
The Poverty of Possession
How desperately the spiritual seeker wishes to capture what
has been glimpsed, to hold it close, to make it permanent. Having tasted once
the nectar of transcendence, the mind immediately begins its work of
preservation, seeking to guard this treasure, to worship it, to build a shrine
around it. But in this very grasping, the thing grasped vanishes like water
squeezed between fingers.
The meditation that is meditation—the neverending movement
that the mystics speak of in hushed tones—cannot be possessed because it is not
a thing. It is more like a breeze that blows through an open window, refreshing
the stale air of self-concern, bringing with it the scent of impossible
distances. The moment one reaches to capture it, to hold it still, to make it
one's own, it is already gone, and what remains is only memory, only the ghost
of presence, only the ache of absence.
This is why the spiritual traditions speak so often in
negatives, in renunciations, in lettings-go. Not because they are life-denying
or pessimistic, but because they have discovered through centuries of
exploration that the sacred reveals itself only in the space created by
relinquishment. Every attempt to grasp, to keep, to worship what has been
experienced in moments of opening serves only to ensure that it will "never come
again." No matter what techniques are employed, what austerities undertaken,
what prayers offered—if these are done in the hope of commanding or controlling
the visitation of grace, they become obstacles rather than aids.
The beauty of this meditation, when it flowers unexpectedly
in the prepared ground of an unguarded moment, is not the beauty of the one who
experiences it. This is a crucial distinction that the ego finds almost
impossible to accept. For the ego wishes to claim ownership, to say "I am
meditating," "I have achieved enlightenment," "I possess spiritual insight." But
in the genuine moment of transcendence, there is no "I" to make such claims. The
beauty belongs to the meditation itself, not to the meditator. The light that
shines is not the light of any individual soul but the light that illuminates
all souls, the uncreated light that exists prior to and independent of any
observer.
To this beauty, nothing can be added. It is complete in
itself, perfect in itself, requiring no enhancement or improvement. The mind
wishes to elaborate, to embellish, to build upon the foundation of a genuine
insight, creating vast edifices of interpretation and meaning. But all such
additions are subtractions from the pure simplicity of what is. They are like
paintings hung in front of a window, obscuring the view they purport to enhance.
The Vigil That Defeats Itself
The spiritual seeker stations himself by the window of
consciousness, watching, waiting, hoping to catch the approach of the divine. He
sits in darkened rooms, cultivating silence, creating optimal conditions for the
arrival of grace. He monitors his thoughts, his breathing, his posture,
believing that through vigilance he can remain ready for the moment of
breakthrough.
But this very watching is what prevents the seeing. The one
who looks "hoping to catch it unawares" has already defeated his purpose, for in
hoping he has created a separation between himself and what he hopes for. He has
positioned himself as subject looking for object, as seeker pursuing goal, as
one who lacks attempting to fill that lack. And in this duality, the non-dual
reality that he seeks remains forever beyond reach.
The meditation that is described here—the neverending
movement—comes "only when you are not there at all." This is not a metaphorical
absence but a literal one. Not the absence of the body or even the quieting of
mental chatter, but the absence of the one who claims to be meditating, the
absence of the entity who seeks, who hopes, who waits. When that absence is
complete, when there is truly no one left to receive the benediction, then the
benediction floods in like sunlight through an open door.
This is the supreme paradox that confounds all spiritual
ambition: the seeker can never find what is sought, because the seeker himself
is the obstacle. Yet the seeker cannot deliberately eliminate himself through an
act of will, for such an act would only reinforce the illusion of a self that
acts. The dissolution of the seeker happens not through doing but through
seeing—through the sudden recognition that the seeker has never existed as a
separate entity, that the search itself has been a dream, that what was sought
has never been absent.
The Discontinuous Bliss
We are conditioned to think of spiritual attainment as
something that, once achieved, becomes a permanent possession. Enlightenment is
imagined as a state that, once entered, continues without interruption. But the
bliss spoken of here—the bliss that comes with the meditation that is
meditation—has "no continuity." It cannot be sustained or maintained. It comes
and goes according to no law that the human mind can discern.
This discontinuity is not a flaw but an essential feature
of the experience. For if such bliss were continuous, the mind would quickly
adapt to it, would categorize it, would make it ordinary. The very fact that it
comes and goes, that it cannot be predicted or controlled, keeps it forever
fresh, forever new, forever capable of shattering the calcified structures of
self-knowing.
There is a profound humility in accepting this
discontinuity. It means relinquishing the desire for spiritual security, the
wish to achieve a state from which one can never fall. It means living with
radical uncertainty, never knowing when the veil will part, never able to
guarantee that what has been glimpsed once will ever be glimpsed again. This
uncertainty keeps the heart tender, keeps the soul malleable, prevents the
fossilization that comes from believing one has arrived at a final destination.
The mystics of various traditions have noted this same
characteristic. The divine presence, they report, comes and goes like a
mysterious guest who arrives without invitation and departs without explanation.
All the soul can do is remain in a state of readiness that is not readiness, of
waiting that is not waiting, of openness that does not strain to be open. It is
the readiness of a field that has been plowed and planted but that cannot make
the seed germinate or the rain fall. All the necessary preparation has been
done, and now there is nothing left but to continue with ordinary life, without
anticipation, without agenda.
The Negation of Importance
Perhaps the most devastating realization for the spiritual
aspirant is this: "In meditation, you are not important, you have no place in
it." Everything in the human psyche rebels against this truth. For are we not
taught from birth to make something of ourselves, to be important, to matter?
And does not the spiritual path seem to promise the ultimate importance—becoming
enlightened, becoming realized, becoming one with the Divine?
But this promise is a seduction, a trap baited with the
ego's own desires. The genuine meditation, the real opening to transcendence,
requires the complete abandonment of personal importance. Not a false humility
that secretly believes itself important for being so humble, but a genuine
vanishing, a dissolution of the point of view that says "I am here, and I am
experiencing something significant."
When the sacred reveals itself—and it does so only in
moments when the guardian of personal identity has absented himself—there is
simply the revelation, without anyone to whom it is revealed. There is seeing
without a seer, knowing without a knower, experiencing without an experiencer.
This is why the great mystics, when they return from their encounters with the
Infinite, often find themselves at a loss for words. How can one describe an
experience in which the experiencer was absent? Who is there to report on what
occurred when no one was there to witness it?
This absence of the personal is not a loss but the most
profound liberation. For the burden of maintaining the story of "me"—of my
spiritual progress, my achievements, my failures, my questions, my insights—is
finally set down. In its place comes a lightness, an ease, a sense of moving
with rather than against the current of existence.
The Return to Wonder
What remains, then, for one who has understood this
paradox? If meditation cannot be practiced, if the heart cannot be forced open,
if the divine cannot be summoned, if the self must be absent for truth to reveal
itself—what is to be done?
Perhaps the answer is nothing. Or rather, the answer is to
live without the burden of spiritual ambition, to move through the world without
the constant self-monitoring that asks "Am I making progress? Am I getting
closer? Am I more enlightened than I was yesterday?" The meditation that is
meditation happens of itself when the conditions are right, just as flowers
bloom when spring arrives, not because they have practiced blooming but because
it is their nature to respond to warmth and light.
The invitation, if invitation it can be called, is to
return to wonder—not the wonder of the child who has never questioned, but the
second wonder, the deeper wonder, that comes after all questions have been
exhausted and found wanting. It is the wonder that arises when the mind finally
admits defeat in its attempt to grasp the mystery of existence, when it
recognizes that the most profound truths cannot be thought but only lived,
cannot be understood but only surrendered to.
This wonder does not strain to see beyond the veil but
discovers the sacred in what is immediately present—in the weight of the body,
in the rhythm of the breath, in the passing of clouds across an autumn sky. It
does not seek extraordinary experiences but finds the extraordinary in the
ordinary, not through any technique or practice but through a simplicity of
attention that comes when attention is no longer directed by agenda or purpose.
The Silence That Sings
In the end—though there is no end to this neverending
movement—what remains is a kind of silence. Not the silence of an empty room or
the silence between sounds, but the silence that exists prior to and beneath all
sound, the silence from which music emerges and to which it returns. This
silence is not the absence of something but the fullness of everything, the
pregnant void that contains all possibilities without manifesting any.
It is the silence of the heart that has finally stopped its
clamoring, its demanding, its negotiating with the Divine. It is the silence
that comes when all questions have dissolved, not because they have been
answered but because the questioner has recognized that the deepest questions
point not toward answers but toward mystery. It is the silence of the mind that
has exhausted itself with seeking and has collapsed into being.
And in this silence, paradoxically, there is a song—though
no one sings it, though no one hears it. It is the song of existence itself, the
eternal symphony that plays whether anyone listens or not. The meditation that
is meditation is simply the falling away of all that prevents the hearing of
this song that has always been singing, the seeing of this light that has always
been shining, the feeling of this presence that has never been absent.
The benediction, when it comes—and it comes always
unexpectedly, always unannounced—is the recognition that there is nowhere to go,
nothing to achieve, no one to become. The open sky has always been here. The
vast heart has always been beating. The infinite has always been infinitely
present. All that was needed was the dissolution of the seeker, and even that
dissolution was never something that could be done, only something that happened
when the time was right, when the fruit was ripe, when the season turned.
And so the mystic—no longer seeking, no longer waiting, no
longer hoping—continues to walk through the world, ordinary among the ordinary,
carrying this secret that cannot be kept and cannot be shared: that the sacred
is not elsewhere, that meditation is not a practice, that the door was never
closed.
…
Η Απροσδόκητη
Χάρη: Ένας Διαλογισμός στον Δρόμο χωρίς Μονοπάτι
Στον απέραντο
καθεδρικό ναό της ανθρώπινης λαχτάρας, όπου αμέτρητες ψυχές έχουν γονατίσει
μπροστά σε βωμούς ορατούς και αόρατους, υπάρχει ένα κατώφλι που δεν μπορεί να
διαβεί κανείς με τη θέληση, μια πόρτα που ανοίγει μόνο όταν κανένα χέρι δεν
απλώνεται προς το πόμολο της. Αυτός είναι ο παράδοξος πυρήνας της αληθινής
διαλογιστικής εμπειρίας — αυτή η πιο άπιαστη από τις πνευματικές χάρες που
έρχεται όχι ως ανταμοιβή για πειθαρχία, αλλά ως αυθόρμητη ευλογία σε στιγμές
όπου ο αναζητητής έχει πάψει κάθε αναζήτηση.
Οι μυστικοί
όλων των εποχών έχουν περιστραφεί γύρω από αυτό το μυστήριο σαν σκόροι που
έλκονται από φλόγα την οποία δεν μπορούν να αγγίξουν χωρίς να διαλυθούν. Το
έχουν περιγράψει με ψιθύρους και με τραγούδια, στις σιωπές ανάμεσα στις
προσευχές και στις ξαφνικές παύσεις της αναπνοής όταν το πέπλο για λίγο
σχίζεται. Όμως αυτό που περιγράφουν αψηφά την αρχιτεκτονική της ανθρώπινης
προσπάθειας, γιατί είναι μια κίνηση που δεν ανήκει σε κανέναν κινητήρα, ένα
τραγούδι χωρίς τραγουδιστή, μια παρουσία που γεμίζει μόνο τον χώρο που έχει
αδειάσει από κάθε παρουσία.
Η Ψευδαίσθηση
της Μεθόδου
Σκεφτείτε τον
ειλικρινή προσκυνητή που σηκώνεται πριν την αυγή, που τακτοποιεί τα μαξιλάρια με
ακρίβεια, που ανάβει θυμίαμα και παίρνει την προβλεπόμενη στάση, πιστεύοντας ότι
με την επανάληψη και την αφοσίωση, με τη συσσώρευση λεπτών και ωρών ακινησίας,
το θείο θα υποχρεωθεί να εμφανιστεί. Πόσο συγκινητική είναι αυτή η πίστη στη
συναλλαγή, αυτή η πεποίθηση ότι το Άπειρο λειτουργεί με τη λογική του εμπορίου —
τόση πειθαρχία ανταλλάσσεται με τόσο φωτισμό, τόσες προσευχές με τόσες στιγμές
χάρης.
Αλλά το ιερό
δεν κρατάει λογαριασμούς. Δεν μπορεί να κληθεί με τελετουργίες, όσο όμορφα κι αν
εκτελούνται, ούτε να εξαναγκαστεί με ειλικρίνεια, όσο βαθιά κι αν είναι. Η ίδια
η ιδέα ότι μπορεί κανείς να «εξασκηθεί στον διαλογισμό» όπως εξασκείται κάποιος
σε γκάμες στο πιάνο αποκαλύπτει μια θεμελιώδη παρεξήγηση της φύσης αυτού που
αναζητείται. Γιατί ο διαλογισμός, με την αληθέστερη έννοιά του, δεν είναι
τεχνική που κατακτάται αλλά άνθισμα που συμβαίνει όταν όλες οι τεχνικές έχουν
εγκαταλειφθεί, όταν ο ίδιος ο ασκούμενος έχει εξαφανιστεί σαν πρωινή ομίχλη
μπροστά στον ήλιο.
Το
προγραμματισμένο ραντεβού με το θείο — είκοσι λεπτά το πρωί, τριάντα το βράδυ —
αντιπροσωπεύει ίσως την πιο λεπτή μορφή πνευματικού υλισμού, την τελευταία
απεγνωσμένη απόπειρα του εγώ να αποικιοποιήσει ακόμα και εκείνο το έδαφος όπου
δεν μπορεί να υπάρξει. Το να ορίσει κανείς μια «περίοδο διαλογισμού» σημαίνει
ότι έχει ήδη χάσει το ουσιώδες: δημιουργεί όριο ανάμεσα στο ιερό και το κοσμικό,
ανάμεσα στον χρόνο που «διαλογίζεται» και στον χρόνο που απλώς ζει. Αλλά η
αλήθεια κινείται σαν υπόγεια νερά, ρέει κάτω από όλες αυτές τις τεχνητές
διαχωριστικές γραμμές, δεν αναγνωρίζει σάββατο ξεχωριστό από τις καθημερινές,
ούτε ναό πιο ιερό από το κοινό χώμα κάτω από τα πόδια μας.
Το Αδύνατο
Άνοιγμα της Καρδιάς
Οι δάσκαλοι
μιλούν για το άνοιγμα της καρδιάς, και οι μαθητές τους επιμελώς βάζουν τα δυνατά
τους να παραβιάσουν αυτό το πιο απόκρυφο δωμάτιο, χρησιμοποιώντας το λοστό της
συγκέντρωσης ή το κλειδί της ορατοποίησης. Φαντάζονται την καρδιά σαν κλειδωμένο
σεντούκι που περιέχει θησαυρούς και κοπιάζουν να βρουν τον σωστό συνδυασμό, το
σωστό μάντρα, την τέλεια τεχνική αναπνοής που θα ανοίξει το λουκέτο και θα
αποκαλύψει τα κοσμήματα.
Αλλά η καρδιά
που ανοίγει στο θείο δεν ανοίγει με προσπάθεια. Δεν είναι πόρτα που
περιστρέφεται σε μεντεσέδες εγκατεστημένους από τη θέληση, ούτε λουλούδι που
μπορεί να εξαναγκαστεί να ανθίσει τραβώντας τα πέταλά του. Το άνοιγμα για το
οποίο μιλούν όσοι έχουν ρίξει μια ματιά πέρα από το πέπλο είναι τελείως
διαφορετικής τάξης — όχι δράση αλλά παύση, όχι πράξη αλλά αναίρεση, όχι άνοιγμα
αλλά διάλυση όλων όσων την κρατούσαν κλειστή.
Όταν η καρδιά
περιγράφεται ως «ανοιχτή σαν ουρανός χωρίς σύννεφο», αυτό δεν είναι απλή
ποιητική υπερβολή αλλά ακριβής περιγραφή μιας κατάστασης που δεν μπορεί να
κατασκευαστεί. Ο ουρανός δεν ανοίγει· είναι το ίδιο το άνοιγμα. Δεν περιέχει
χώρο· είναι χώρος, απεριόριστος και χωρίς περίμετρο. Παρομοίως, η καρδιά που
δέχεται την αφή του ιερού έχει πάψει να είναι δοχείο και έχει γίνει απέραντη
έκταση όπου όλα τα πράγματα αναδύονται και διαλύονται χωρίς να αφήνουν ίχνος ή
μνήμη.
Ο νους, αυτός
ο πιστός υπηρέτης που μας έχει εξυπηρετήσει τόσο καλά στην πλοήγηση του κόσμου
των αντικειμένων και των αιτιών, των προβλημάτων και των λύσεων, βρίσκεται
εντελώς ηττημένος μπροστά σε αυτό το κατώφλι. Μπορεί να καταγράψει εμπειρίες, να
δημιουργήσει περίπλοκους χάρτες πνευματικών εδαφών, να κατασκευάσει δαιδαλώδεις
φιλοσοφίες υπέρβασης. Αλλά δεν μπορεί να σκεφτεί τον δρόμο του προς αυτό που
βρίσκεται πέρα από κάθε σκέψη. Ο νους μπορεί να κάνει την καρδιά ασφαλή, να
χτίσει τείχη από έννοιες και δόγματα γύρω της, να εγκαταστήσει συστήματα
ασφαλείας από πεποιθήσεις και δόγματα. Με αυτόν τον τρόπο όμως εξασφαλίζει ότι η
καρδιά θα μείνει για πάντα κλειστή σε αυτό που έρχεται μόνο μέσα σε απόλυτη
ευαλωτότητα, στη γύμνια που έρχεται όταν όλες οι άμυνες έχουν καταρρεύσει.
Η Έλευση του
Απροσκάλεστου
Υπάρχουν
στιγμές — και έρχονται χωρίς αναγγελία, χωρίς κήρυκα ή προετοιμασία — που η
μεμβράνη ανάμεσα στους κόσμους γίνεται ξαφνικά λεπτή. Ίσως συμβαίνει ενώ
πλένουμε πιάτα, με τα χέρια βυθισμένα σε αφρώδες νερό, όταν το παιχνίδι του
φωτός πάνω στις φυσαλίδες παγώνει κάθε σκέψη. Ίσως συμβαίνει ενώ περπατάμε σε
έναν γνώριμο δρόμο, όταν κάτι στην ποιότητα του απογευματινού φωτός σταματά την
καρδιά στη μέση του χτύπου. Ίσως έρχεται στα βάθη της θλίψης, όταν ο πόνος έχει
ξύσει την ψυχή από κάθε προσποίηση.
Σε τέτοιες
στιγμές, αυτό που ήταν πάντα παρόν αλλά αόρατο αποκαλύπτεται — όχι σαν κάτι
καινούργιο που ήρθε, αλλά σαν αυτό που ποτέ δεν έλειπε. Αυτή είναι η ευλογία που
έρχεται όταν λιγότερο την περιμένουμε, όταν κανείς δεν την περιμένει, όταν ο
νους έχει επιτέλους εξαντληθεί από την αναζήτηση και έχει καταρρεύσει σε μια
σιωπή όχι επιτευγμένη αλλά ανακαλυφμένη, όχι δημιουργημένη αλλά προσκρούσασα
τυχαία.
Αυτή η χάρη
δεν αναγνωρίζει σύστημα αξιών. Δεν έρχεται πιο εύκολα στον πειθαρχημένο παρά
στον παραστρατημένο, στον ενάρετο παρά στον σπασμένο, στον πιστό παρά στον
αμφιβάλωντα. Υπάρχει μάλιστα μια παράξενη δημοκρατία στη διανομή της, γιατί
φαίνεται να ευνοεί τις στιγμές που η προσεκτικά δομημένη ταυτότητα έχει για λίγο
αποτύχει, όταν η ιστορία που λέει κανείς για τον εαυτό του έχει διακοπεί, όταν ο
φύλακας στην πύλη του εαυτού έχει αποκοιμηθεί στη θέση του.
Αυτός που
συστηματοποιεί τη ζωή του, που ακολουθεί προσεκτικά προδιαγεγραμμένες ρουτίνες
ηθικής και άσκησης, μπορεί να διαπιστώσει ότι αυτές ακριβώς οι δομές γίνονται
εμπόδια, τείχη πίσω από τα οποία προφυλάσσεται από τον άγριο άνεμο του ιερού.
Γιατί αυτό που αναζητά δεν είναι ήμερο, δεν είναι εξημερωμένο, δεν περιορίζεται
μέσα σε κανένα σύστημα όσο εκλεπτυσμένο ή αρχαίο κι αν είναι. Φυσά όπου θέλει,
αυτός ο άνεμος από άγνωστες ακτές, και δεν μπορεί να κατευθυνθεί ή να
διοχετευθεί από ανθρώπινη πρόθεση.
Η Φτώχεια της
Κατοχής
Πόσο
απεγνωσμένα ο πνευματικός αναζητητής επιθυμεί να αιχμαλωτίσει αυτό που έχει για
λίγο αντικρίσει, να το κρατήσει κοντά του, να το κάνει μόνιμο. Αφού γεύτηκε μια
φορά το νέκταρ της υπέρβασης, ο νους αμέσως αρχίζει το έργο της διατήρησης,
προσπαθώντας να φυλάξει αυτόν τον θησαυρό, να τον λατρέψει, να χτίσει ιερό γύρω
του. Αλλά ακριβώς σε αυτή την αρπαγή, το αρπαγμένο εξαφανίζεται σαν νερό που
σφίγγεται ανάμεσα στα δάχτυλα.
Ο διαλογισμός
που είναι πραγματικά διαλογισμός — η ατέρμονη κίνηση για την οποία μιλούν οι
μυστικοί με χαμηλωμένη φωνή — δεν μπορεί να κατεχθεί επειδή δεν είναι πράγμα.
Μοιάζει περισσότερο με αεράκι που φυσά από ανοιχτό παράθυρο, δροσίζοντας τον
μπαγιάτικο αέρα της αυτο-ανησυχίας, φέρνοντας μαζί του άρωμα αδύνατων
αποστάσεων. Τη στιγμή που απλώνει κανείς το χέρι να το πιάσει, να το
ακινητοποιήσει, να το κάνει δικό του, έχει ήδη χαθεί· μένει μόνο η ανάμνηση,
μόνο το φάντασμα της παρουσίας, μόνο ο πόνος της απουσίας.
Γι’ αυτό οι
πνευματικές παραδόσεις μιλούν τόσο συχνά με αρνήσεις, με αποκηρύξεις, με
αφήσεις. Όχι επειδή είναι αρνητικές της ζωής ή απαισιόδοξες, αλλά επειδή έχουν
ανακαλύψει μέσα από αιώνες εξερεύνησης ότι το ιερό αποκαλύπτεται μόνο στον χώρο
που δημιουργείται από την παραίτηση. Κάθε απόπειρα αρπαγής, διατήρησης, λατρείας
αυτού που έχει βιωθεί σε στιγμές ανοίγματος εξασφαλίζει ότι «δεν θα ξανάρθει
ποτέ». Όποιες τεχνικές κι αν εφαρμοστούν, όποιες ασκήσεις κι αν αναληφθούν,
όποιες προσευχές κι αν προσφερθούν — αν γίνονται με την ελπίδα να διαταχθεί ή να
ελεγχθεί η επίσκεψη της χάρης, γίνονται εμπόδια αντί για βοηθήματα.
Η ομορφιά
αυτού του διαλογισμού, όταν ανθίζει απροσδόκητα στο προετοιμασμένο έδαφος μιας
αφύλαχτης στιγμής, δεν είναι η ομορφιά αυτού που τον βιώνει. Αυτή είναι μια
κρίσιμη διάκριση που το εγώ δυσκολεύεται υπερβολικά να δεχτεί. Γιατί το εγώ
θέλει να διεκδικήσει ιδιοκτησία, να πει «εγώ διαλογίζομαι», «εγώ πέτυχα φώτιση»,
«εγώ κατέχω πνευματική διορατικότητα». Αλλά στη γνήσια στιγμή υπέρβασης δεν
υπάρχει «εγώ» για να κάνει τέτοιες αξιώσεις. Η ομορφιά ανήκει στον ίδιο τον
διαλογισμό, όχι στον διαλογιζόμενο. Το φως που λάμπει δεν είναι φως κάποιας
ατομικής ψυχής αλλά το φως που φωτίζει όλες τις ψυχές, το άκτιστο φως που
υπάρχει πριν και ανεξάρτητα από οποιονδήποτε παρατηρητή.
Σε αυτή την
ομορφιά τίποτα δεν μπορεί να προστεθεί. Είναι πλήρης από μόνη της, τέλεια από
μόνη της, δεν χρειάζεται βελτίωση ή ενίσχυση. Ο νους θέλει να επεξεργαστεί, να
στολίσει, να χτίσει πάνω στο θεμέλιο μιας γνήσιας διορατικότητας, δημιουργώντας
τεράστια οικοδομήματα ερμηνείας και νοήματος. Αλλά όλες αυτές οι προσθήκες είναι
αφαιρέσεις από την καθαρή απλότητα αυτού που είναι. Μοιάζουν με πίνακες που
κρεμιούνται μπροστά σε παράθυρο, εμποδίζοντας τη θέα που υποτίθεται ότι
ενισχύουν.
Η Αγρυπνία που
Αυτοαναιρείται
Ο πνευματικός
αναζητητής σταθμεύει δίπλα στο παράθυρο της συνείδησης, παρακολουθώντας,
περιμένοντας, ελπίζοντας να συλλάβει την προσέγγιση του θείου. Κάθεται σε
σκοτεινά δωμάτια, καλλιεργώντας σιωπή, δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες για την
άφιξη της χάρης. Παρακολουθεί τις σκέψεις του, την αναπνοή του, τη στάση του,
πιστεύοντας ότι με την επαγρύπνηση μπορεί να παραμείνει έτοιμος για τη στιγμή
της ανακάλυψης.
Αλλά αυτή
ακριβώς η παρακολούθηση είναι που εμποδίζει το βλέπειν. Αυτός που κοιτάζει
«ελπίζοντας να το πιάσει εξαπίνης» έχει ήδη νηστεύσει τον σκοπό του, γιατί με
την ελπίδα έχει δημιουργήσει διαχωρισμό ανάμεσα στον εαυτό του και σε αυτό που
ελπίζει. Έχει τοποθετηθεί ως υποκείμενο που ψάχνει αντικείμενο, ως αναζητητής
που κυνηγά στόχο, ως κάποιος που στερείται και προσπαθεί να γεμίσει το κενό. Και
μέσα σε αυτή τη δυϊκότητα, η μη-δυαδική πραγματικότητα που αναζητά μένει για
πάντα απρόσιτη.
Ο διαλογισμός
που περιγράφεται εδώ — η ατέρμονη κίνηση — έρχεται «μόνο όταν δεν είσαι καθόλου
εκεί». Αυτή δεν είναι μεταφορική απουσία αλλά κυριολεκτική. Όχι η απουσία του
σώματος ή ακόμα και η ησυχία των νοητικών φλυαριών, αλλά η απουσία αυτού που
ισχυρίζεται ότι διαλογίζεται, η απουσία της οντότητας που αναζητά, που ελπίζει,
που περιμένει. Όταν αυτή η απουσία είναι πλήρης, όταν πραγματικά δεν έχει μείνει
κανείς για να δεχτεί την ευλογία, τότε η ευλογία πλημμυρίζει σαν ηλιακό φως από
ανοιχτή πόρτα.
Αυτό είναι το
υπέρτατο παράδοξο που κατατροπώνει κάθε πνευματική φιλοδοξία: ο αναζητητής δεν
μπορεί ποτέ να βρει αυτό που ψάχνει, επειδή ο ίδιος ο αναζητητής είναι το
εμπόδιο. Κι όμως ο αναζητητής δεν μπορεί να αυτοεξαλειφθεί σκόπιμα με πράξη
θέλησης, γιατί μια τέτοια πράξη θα ενίσχυε μόνο την ψευδαίσθηση ενός εαυτού που
πράττει. Η διάλυση του αναζητητή δεν συμβαίνει με πράξη αλλά με όραση — με την
ξαφνική αναγνώριση ότι ο αναζητητής ποτέ δεν υπήρξε ως ξεχωριστή οντότητα, ότι η
ίδια η αναζήτηση ήταν όνειρο, ότι αυτό που αναζητούνταν ποτέ δεν έλειπε.
Η Ασυνεχής
Ευδαιμονία
Είμαστε
εκπαιδευμένοι να θεωρούμε την πνευματική επίτευξη ως κάτι που, όταν επιτευχθεί,
γίνεται μόνιμη κατοχή. Ο φωτισμός φαντάζεται ως κατάσταση που, όταν εισέλθει
κανείς, συνεχίζεται χωρίς διακοπή. Αλλά η ευδαιμονία για την οποία μιλάμε εδώ —
η ευδαιμονία που συνοδεύει τον διαλογισμό που είναι διαλογισμός — «δεν έχει
συνέχεια». Δεν μπορεί να διατηρηθεί ή να συντηρηθεί. Έρχεται και φεύγει χωρίς
κανέναν νόμο που ο ανθρώπινος νους μπορεί να διακρίνει.
Αυτή η
ασυνέχεια δεν είναι ελάττωμα αλλά ουσιώδες χαρακτηριστικό της εμπειρίας. Γιατί
αν μια τέτοια ευδαιμονία ήταν συνεχής, ο νους γρήγορα θα προσαρμοζόταν, θα την
κατηγοριοποιούσε, θα την έκανε συνηθισμένη. Το γεγονός ότι έρχεται και φεύγει,
ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να ελεγχθεί, την κρατά για πάντα φρέσκια, για
πάντα καινούργια, για πάντα ικανή να συντρίψει τις απολιθωμένες δομές της
αυτογνωσίας.
Υπάρχει βαθιά
ταπείνωση στο να αποδεχτεί κανείς αυτή την ασυνέχεια. Σημαίνει παραίτηση από την
επιθυμία για πνευματική ασφάλεια, από την επιθυμία να επιτύχει μια κατάσταση από
την οποία δεν μπορεί να πέσει ποτέ. Σημαίνει να ζει με ριζική αβεβαιότητα, χωρίς
να ξέρει ποτέ πότε θα σχιστεί το πέπλο, χωρίς να μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτό που
έχει αντικριστεί μια φορά θα ξαναντικριστεί. Αυτή η αβεβαιότητα κρατά την καρδιά
τρυφερή, την ψυχή εύπλαστη, εμποδίζει την απολίθωση που έρχεται όταν πιστεύει
κανείς ότι έχει φτάσει σε τελικό προορισμό.
Οι μυστικοί
διαφόρων παραδόσεων έχουν παρατηρήσει το ίδιο χαρακτηριστικό. Η θεία παρουσία,
αναφέρουν, έρχεται και φεύγει σαν μυστηριώδης επισκέπτης που φτάνει χωρίς
πρόσκληση και φεύγει χωρίς εξήγηση. Το μόνο που μπορεί να κάνει η ψυχή είναι να
παραμένει σε μια ετοιμότητα που δεν είναι ετοιμότητα, σε μια αναμονή που δεν
είναι αναμονή, σε ένα άνοιγμα που δεν αγωνίζεται να είναι ανοιχτό. Είναι η
ετοιμότητα ενός χωραφιού που έχει οργωθεί και σπαρθεί αλλά που δεν μπορεί να
κάνει τον σπόρο να βλαστήσει ή τη βροχή να πέσει. Όλη η απαραίτητη προετοιμασία
έχει γίνει, και τώρα δεν μένει τίποτα άλλο παρά να συνεχίσει κανείς την κανονική
ζωή, χωρίς προσδοκία, χωρίς ατζέντα.
Η Άρνηση της
Σημασίας
Ίσως η πιο
καταστροφική συνειδητοποίηση για τον πνευματικό υποψήφιο είναι αυτή: «Στον
διαλογισμό, εσύ δεν είσαι σημαντικός, δεν έχεις θέση μέσα του». Όλα στην
ανθρώπινη ψυχή επαναστατούν ενάντια σε αυτή την αλήθεια. Δεν μας έχουν διδάξει
από τη γέννησή μας να κάνουμε κάτι από τον εαυτό μας, να είμαστε σημαντικοί, να
μετράμε; Και ο πνευματικός δρόμος δεν φαίνεται να υπόσχεται την υπέρτατη σημασία
— να γίνει κανείς φωτισμένος, συνειδητοποιημένος, ένα με το Θείο;
Αλλά αυτή η
υπόσχεση είναι αποπλάνηση, παγίδα στολισμένη με τις ίδιες τις επιθυμίες του εγώ.
Ο γνήσιος διαλογισμός, το πραγματικό άνοιγμα στην υπέρβαση, απαιτεί την πλήρη
εγκατάλειψη της προσωπικής σημασίας. Όχι ψεύτικη ταπείνωση που κρυφά πιστεύει
τον εαυτό της σημαντικό επειδή είναι τόσο ταπεινός, αλλά γνήσια εξαφάνιση,
διάλυση της οπτικής γωνίας που λέει «είμαι εδώ, και βιώνω κάτι σημαντικό».
Όταν το ιερό
αποκαλύπτεται — και το κάνει μόνο σε στιγμές που ο φύλακας της προσωπικής
ταυτότητας έχει απουσιάσει — υπάρχει απλώς η αποκάλυψη, χωρίς κανέναν στον οποίο
αποκαλύπτεται. Υπάρχει βλέπειν χωρίς βλέποντα, γνώση χωρίς γνωρίζοντα, εμπειρία
χωρίς βιωτή. Γι’ αυτό οι μεγάλοι μυστικοί, όταν επιστρέφουν από τις συναντήσεις
τους με το Άπειρο, συχνά μένουν άφωνοι. Πώς να περιγράψει κανείς μια εμπειρία
στην οποία ο βιωτής έλειπε; Ποιος υπάρχει για να αναφέρει τι συνέβη όταν κανείς
δεν ήταν εκεί να το δει;
Αυτή η απουσία
του προσωπικού δεν είναι απώλεια αλλά η πιο βαθιά απελευθέρωση. Γιατί το βάρος
της διατήρησης της ιστορίας του «εγώ» — της πνευματικής μου προόδου, των
επιτευγμάτων μου, των αποτυχιών μου, των ερωτημάτων μου, των διορατικοτήτων μου
— επιτέλους αφήνεται κάτω. Στη θέση του έρχεται ελαφρότητα, ευκολία, αίσθηση
κίνησης μαζί με το ρεύμα της ύπαρξης αντί εναντίον του.
Η Επιστροφή
στο Θαύμα
Τι μένει,
λοιπόν, σε αυτόν που έχει κατανοήσει αυτό το παράδοξο; Αν ο διαλογισμός δεν
μπορεί να εξασκηθεί, αν η καρδιά δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να ανοίξει, αν το
θείο δεν μπορεί να κληθεί, αν ο εαυτός πρέπει να απουσιάζει για να αποκαλυφθεί η
αλήθεια — τι μένει να γίνει;
Ίσως τίποτα. Ή
μάλλον, να ζει κανείς χωρίς το βάρος της πνευματικής φιλοδοξίας, να κινείται
μέσα στον κόσμο χωρίς τη συνεχή αυτοπαρακολούθηση που ρωτά «Κάνω πρόοδο;
Πλησιάζω; Είμαι πιο φωτισμένος από χτες;» Ο διαλογισμός που είναι διαλογισμός
συμβαίνει από μόνος του όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες, όπως τα λουλούδια
ανθίζουν όταν έρχεται η άνοιξη, όχι επειδή έχουν εξασκηθεί στο άνθισμα αλλά
επειδή είναι στη φύση τους να ανταποκριθούν στη ζέστη και στο φως.
Η πρόσκληση —
αν μπορεί να ονομαστεί πρόσκληση — είναι να επιστρέψει κανείς στο θαύμα — όχι το
θαύμα του παιδιού που ποτέ δεν έχει αμφισβητήσει, αλλά το δεύτερο θαύμα, το
βαθύτερο θαύμα, που έρχεται αφού όλα τα ερωτήματα έχουν εξαντληθεί και βρεθεί
ανεπαρκή. Είναι το θαύμα που αναδύεται όταν ο νους επιτέλους παραδέχεται την
ήττα του στην προσπάθεια να συλλάβει το μυστήριο της ύπαρξης, όταν αναγνωρίζει
ότι οι πιο βαθιές αλήθειες δεν μπορούν να συλληφθούν αλλά μόνο να βιωθούν, δεν
μπορούν να κατανοηθούν αλλά μόνο να παραδοθούν.
Αυτό το θαύμα
δεν αγωνίζεται να δει πέρα από το πέπλο αλλά ανακαλύπτει το ιερό σε αυτό που
είναι άμεσα παρόν — στο βάρος του σώματος, στον ρυθμό της αναπνοής, στο πέρασμα
των νεφών σε έναν φθινοπωρινό ουρανό. Δεν αναζητά εξαιρετικές εμπειρίες αλλά
βρίσκει το εξαιρετικό στο συνηθισμένο, όχι με καμία τεχνική ή άσκηση αλλά με μια
απλότητα προσοχής που έρχεται όταν η προσοχή δεν κατευθύνεται πλέον από ατζέντα
ή σκοπό.
Η Σιωπή που
Τραγουδά
Τελικά — αν
και δεν υπάρχει τέλος σε αυτή την ατέρμονη κίνηση — αυτό που μένει είναι ένα
είδος σιωπής. Όχι η σιωπή ενός άδειου δωματίου ή η σιωπή ανάμεσα σε ήχους, αλλά
η σιωπή που υπάρχει πριν και κάτω από κάθε ήχο, η σιωπή από την οποία αναδύεται
η μουσική και στην οποία επιστρέφει. Αυτή η σιωπή δεν είναι απουσία κάτι αλλά
πληρότητα των πάντων, το έγκυο κενό που περιέχει όλες τις δυνατότητες χωρίς να
εκδηλώνει καμία.
Είναι η σιωπή
της καρδιάς που έχει επιτέλους σταματήσει την κραυγή της, τις απαιτήσεις της,
τις διαπραγματεύσεις της με το Θείο. Είναι η σιωπή που έρχεται όταν όλα τα
ερωτήματα έχουν διαλυθεί, όχι επειδή έχουν απαντηθεί αλλά επειδή ο ερωτών έχει
αναγνωρίσει ότι τα βαθύτερα ερωτήματα δεν δείχνουν προς απαντήσεις αλλά προς
μυστήριο. Είναι η σιωπή του νου που έχει εξαντληθεί από την αναζήτηση και έχει
καταρρεύσει στην ύπαρξη.
Και μέσα σε
αυτή τη σιωπή, παραδόξως, υπάρχει ένα τραγούδι — αν και κανείς δεν το τραγουδά,
κανείς δεν το ακούει. Είναι το τραγούδι της ίδιας της ύπαρξης, η αιώνια συμφωνία
που παίζει είτε κάποιος ακούει είτε όχι. Ο διαλογισμός που είναι διαλογισμός
είναι απλώς η απομάκρυνση όλων όσων εμποδίζουν την ακρόαση αυτού του τραγουδιού
που πάντα τραγουδούσε, το βλέπειν αυτού του φωτός που πάντα έλαμπε, το
αισθάνεσθαι αυτής της παρουσίας που ποτέ δεν έλειπε.
Η ευλογία,
όταν έρχεται — και έρχεται πάντα απροσδόκητα, πάντα χωρίς αναγγελία — είναι η
αναγνώριση ότι δεν υπάρχει πουθενά να πάει κανείς, τίποτα να επιτύχει, κανείς να
γίνει. Ο ανοιχτός ουρανός ήταν πάντα εδώ. Η απέραντη καρδιά πάντα χτυπούσε. Το
άπειρο ήταν πάντα απείρως παρόν. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν η διάλυση του
αναζητητή, κι ακόμα κι αυτή η διάλυση δεν ήταν ποτέ κάτι που μπορούσε να γίνει,
μόνο κάτι που συνέβη όταν ο καιρός ήταν κατάλληλος, όταν ο καρπός ωρίμασε, όταν
η εποχή γύρισε.
Και έτσι ο
μυστικός — πια όχι αναζητών, πια όχι περιμένων, πια όχι ελπίζων — συνεχίζει να
περπατά μέσα στον κόσμο, συνηθισμένος ανάμεσα στους συνηθισμένους, κουβαλώντας
αυτό το μυστικό που δεν μπορεί να κρατηθεί ούτε να μοιραστεί: ότι το ιερό δεν
είναι αλλού, ότι ο διαλογισμός δεν είναι άσκηση, ότι η πόρτα δεν ήταν ποτέ
κλειστή. ...
