Η ΜΥΘΙΚΗ ΣΚΕΨΗ / 1γ. Το παραμύθι της ζωής κι η ζωή του παραμυθιού

Από τα πολύ παλιά χρόνια, δεκάδες, ίσως εκατοντάδες χιλιετηρίδες πίσω, από τότε που ο άνθρωπος αποσπάστηκε από το Προσυνειδητό Άγνωστο και σχημάτισε μια ατομική συνείδηση, μια προσωπική αντίληψη, είχε πάντα, στο βάθος της Μνήμης του και της Αντίληψής του, ότι αποσπάστηκε από κάτι Πολύ Μεγαλύτερο, Κάτι Άγνωστο, που το Ονόμασε Πατέρα Θεό, ή Μητέρα Φύση ή με Άλλα Ονόματα. Και πάντα, στην προσπάθειά του να κατανοήσει το Περιβάλλον, την Ύπαρξή του και να ερμηνεύσει όσα συμβαίνουν, πραγματικά γεγονότα ή απλά φαινόμενα, σχημάτιζε μια ανθρώπινη, ατομική, προσωπική αντίληψη, εικόνα, για την Πραγματικότητα. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να εξηγήσει και να «διηγηθεί» στους όμοιούς του, την Δημιουργία του κόσμου, την Σχέση με το Θείο Άγνωστο, την Απώλεια της Παραδεισένιας Κατάστασης όπου υπήρχε Ενότητα στην Ύπαρξη, Ειρήνη και Συνεργασία στην Φύση, μια Ευτυχισμένη Ζωή. Μια Κατάσταση που ίσως να μην υπήρξε ποτέ ιστορικά αλλά ο άνθρωπος πάντα θα ήθελε και πάντα «ονειρευόταν», μια Κατάσταση που ο άνθρωπος έτσι κι αλλιώς «δικαιούται». Με τον ίδιο τρόπο προσπάθησε να εξηγήσει και να «διηγηθεί» τις Προσπάθειες Επανένωσης με την Πηγή της Ζωής, την Αποκατάσταση της Χαμένης Τάξης και την Εναρμόνιση με την Φυσική Πορεία των Πραγμάτων.

Όλες οι διηγήσεις του ανθρώπου, μυθικές στην αρχή τους, πριν την ανατολή της επιστημονικής λογικής σκέψης, έχουν, αναφέρονται, εξιστορούν ή υπονοούν, μια κοσμολογική αντίληψη, μια ερμηνεία των Σχέσεων με την Ύπαρξη και την Πηγή της Ζωής, Ηθικές Επιλογές και Ενάρετες Πράξεις. Όλες οι διηγήσεις στην πραγματικότητα βασίζονται στην Ίδια Αντίληψη και ακολουθούν το ίδιο αντιληπτικό μοτίβο, όσο κι αν διαφοροποιούνται όταν εξιστορούν τα γεγονότα. Όλες οι διηγήσεις δηλαδή έχουν μια Κοσμολογική, μια Ανθρωπολογική, μια Ηθική και μια Πρακτική διάσταση. Στις διάφορες διηγήσεις, που όλες, όπως είπαμε, έχουν ή υπονοούν όλα αυτά τα στοιχεία, μπορεί να υπερισχύει το ενδιαφέρον και να επικεντρώνεται η διήγηση σε μια ιδιαίτερη αντίληψη και σε συγκεκριμένα περιστατικά. Με αυτή την έννοια και μόνο, μέσα στο σύνολο της ανθρώπινης Δημιουργίας, οι Μύθοι χωρίζονται σε Κοσμολογικούς (Θεογονίες, όπως η Θεογονία του Ησιόδου κι άλλες παρόμοιες στους λαούς της Ανατολής ή του Βορά) σε Ανθρωπολογικούς, Μυητικούς Μύθους που μιλούν για την Αποκατάσταση του Ανθρώπου (την Χαμένη Σχέση, με το Θείο, την Γνώση, την Αλήθεια, την Ζωή, την Ευτυχία, το Καλό), σε Ηθικοπλαστικούς (όπου φαίνεται καθαρά ότι οι ηθικές επιλογές έχουν πάντα συγκεκριμένα αποτελέσματα) και σε Πρακτικούς, όπου το αποτέλεσμα των πράξεων είναι αναμενόμενο μέσα σε μια Πραγματική, Φυσική, Ηθική και Δίκαιη Αιτιοκρατία.

Τελικά, σε όλες τις Μυθικές Διηγήσεις του Ανθρώπου, Αυτό που επιζητά ο άνθρωπος είναι η Χαμένη Ακεραιότητα της Ύπαρξης, η Ολοκλήρωση της Αντίληψης και της Γνώσης και της Αλήθειας, η Ευτυχισμένη Ζωή και η Ενάρετη Πράξη, που ξεπερνά τις διαμάχες και τις διαφορές για να φέρει την Ειρήνη στον κόσμο. Η Μυθική Σκέψη που Βασίζεται στις Ανεξάντλητες νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου και στην παντοδυναμία της φαντασίας, έχει πάντα την δυνατότητα να Εξηγήσει, να Καθοδηγήσει, να Προσανατολίσει και να Επιλέξει το Ορθό (το Σωστό) από το Λάθος. Με αυτή την έννοια μπορεί όχι απλά να διαφωτίσει την ανθρώπινη συνείδηση αλλά και να δώσει ένα σκοπό στην ζωή και να δείξει την πραγματοποίησή του μέσα από την ηθική επιλογή και την ανθρώπινη (ανθρωπιστική) πράξη. Ως ένα σημείο η Θρησκεία που η Περιοχή της συχνά συγχέεται με την Μυθική Σκέψη, αφού οι ερμηνείες της είναι επίσης αυθαίρετες και μη δικαιολογημένες, έχει τους ίδιους σκοπούς και από αυτή την άποψη Θρησκεία και Μυθολογία προχωρούν παράλληλα. Η Επιστήμη όμως, που θέλει να σέβεται τον εαυτό της και πρέπει πάντα να επαληθεύει όσα λέει, περιορίζει τον χώρο της στην απόλυτη ρεαλιστική πραγματικότητα, γεγονός που αφήνει απ’ έξω  όλη την Ηθική και όλο το Άγνωστο Βάθος της Ύπαρξης, δηλαδή το Μεγαλύτερο κομμάτι της Ανθρώπινης Ύπαρξης, του Ανθρώπου. Είναι κατανοητό λοιπόν ότι η Μυθική Σκέψη, που σαν Γενική Αντίληψη περιλαμβάνει όσα δεν είναι αυστηρά επιστημονικά, όχι μόνο δεν έχει ξεπεραστεί κι είναι παρούσα εδώ, στην ζωή μας, αλλά είναι και χρήσιμη, γιατί συμπληρώνει τα κενά που αφήνει η περιορισμένη επιστημονική αντίληψη. Η Δημιουργική Φαντασία έχει απεριόριστους ορίζοντες αλλά δεν πετά ανεξέλεγκτα, προχωρά και δημιουργεί συντεταγμένα, ακολουθώντας λογικούς νόμους και ηθικές επιλογές. Αυτόν ακριβώς τον απόλυτα ορθολογικό αλλά παρόλα αυτά  συμβολικό, μυθικό, παραμυθένιο, τρόπο  εξιστόρησης της ζωής, χρειάζεται να Δούμε και να αναλύσουμε.

Οι πιο βασικοί μύθοι είναι οι Κοσμογονικοί Μύθοι. Μιλούν για την Δημιουργία του Κόσμου από τον Θεό (ή Κάποια Δύναμη), για την Τριμερή Διαίρεση του Κόσμου, σε Θείο Κόσμο, Πνευματικό Κόσμο των Ψυχών και Υλικό Κόσμο των σωμάτων και των μορφών. Αυτή η βασική κοσμοαντίληψη διαπνέει όλες τις μυθικές αφηγήσεις. Ο Κόσμος (αυτός ο Τριμερής Κόσμος) θεωρείται παντού το Παγκόσμιο Πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσεται κάθε ιστορία. Τέτοιες Κοσμογονίες συναντώνται στην Αρχαία Ελλάδα, στην Αίγυπτο, στην Εγγύς Ανατολή (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι,) στην Ινδία, στην Κίνα, ακόμα και στην Αρχαία Προκολομβιανή Αμερική και στην Πρωτόγονη Αυστραλία. Σχεδόν παντού. Ακόμα και η «Δημιουργία» της Ιουδαϊκής Βίβλου δεν ξεφεύγει από τα μυθολογικά πλαίσια. Αυτού του είδους οι Μύθοι, οι Μεγάλοι Κοσμογονικοί Μύθοι, αξίζει να φέρουν το όνομα του Μεγάλου Μύθου. Οι άλλες δευτερογενείς αφηγήσεις προϋποθέτουν πάντα την Κοσμογονία. Εξελίσσονται στα Πλαίσια των Γενικών Μύθων, είναι «παρά τον Μύθο», Παραμύθια. Κι υπάρχουν Ανθρωπολογικά Μυητικά Παραμύθια, Ηθικοπλαστικά Παραμύθια κι απλές Περιπέτειες της ζωής.

Τα Ανθρωπολογικά Μυητικά Παραμύθια είναι από τα πιο σημαντικά μετά τους Κοσμογονικούς  Μύθους γιατί μιλούν για τον Άνθρωπο, για την Ουσία και την Ζωή. Ο άνθρωπος, από πολύ παλιά, θεωρούνταν σαν το κατ’ εξοχήν δημιούργημα που είχε το προνόμιο του πνεύματος, της επικοινωνίας με την Δημιουργό Δύναμη, διέθετε τις διανοητικές δυνάμεις για να γνωρίσει τον κόσμο και τα ηθικά εφόδια να δημιουργήσει μια ευτυχισμένη ζωή. Η παρούσα κατάσταση του ανθρώπου, σχεδόν σε όλα τα παραμύθια, αποτελεί μια απώλεια, μια πτώση, μια «έλλειψη», ένα τραυματισμό της δημιουργίας και της ζωής, μια ζωή που δεν είναι αυτή που αξίζει στον άνθρωπο. Έτσι βλέπουμε ότι όλοι οι ήρωες των πιο σημαντικών παραμυθιών βρίσκονται σε κάποια κατάσταση και πρέπει να περάσουν από διάφορες δοκιμασίες και περιπέτειες για να κατακτήσουν αυτό που τους «χρωστά» η ζωή. Αυτή η κατάσταση της απώλειας του παραδείσου, όποιο νόημα κι αν δίνουμε στον παράδεισο, είτε τον θεωρούμε σαν τόπο, κατάσταση, γνώση, ολοκλήρωση κι ευτυχία, ή κάποιο πολύτιμο πράγμα, ένα θησαυρό, περιγράφεται σε όλες τις Παραδόσεις, τις Θρησκείες και τα παραμύθια. Όπως στις Θρησκείες ο άνθρωπος ψάχνει το χαμένο παράδεισο, την Ένωση με την Πηγή της Δημιουργίας, την Επιστροφή στην Αρχή της Δημιουργίας, έτσι και στα παραμύθια ο ήρωας αναζητά την χαμένη ευτυχία ή την ευτυχία που του λείπει σαν τον άνθρωπο, στον οποίο απευθύνεται το παραμύθι, ο ήρωας βιώνει μια απώλεια ή μια δυστυχία και χρειάζεται να δοκιμαστεί για να αποδείξει ότι είναι άξιος της ευτυχίας. Οι παραλλαγές του θέματος μπορεί να είναι άπειρες. Ο ήρωας μπορεί να χαθεί ή να χάσε κάτι, να τραυματιστεί ή να χρειάζεται να ταξιδέψει, να ανακαλύψει ή να πολεμήσει με εχθρούς και θηρία. Όλη η διήγηση, που είναι εξιστόρηση των δοκιμασιών δεν είναι αυθαίρετη. Διαθέτει συμβολισμό και ακολουθεί κανόνες. Οι δοκιμασίες, τα ταξίδια, ακολουθούν μια σταδιακή εκλέπτυνση που αποτυπώνει την πνευματική εξέλιξη κι ωριμότητα του ήρωα μέχρι τον τελικό στόχο. Από τους μύθους του Ηρακλή και το μυθικό ταξίδι του Οδυσσέα πίσω στην Ιθάκη, μέχρι τα αγαπημένα παραμύθια της Σταχτοπούτας, της Χιονάτης ή της Πεντάμορφης, όλες οι ιστορίες περνούν τον ήρωα μέσα από τα φώτα της δοκιμασίας για να φτάσει στο τέλος στην Πραγματική Αληθινή Ηθική και Πρακτική Ανταμοιβή, το Ευτυχισμένο Τέλος. Μερικές φορές ο συμβολισμός είναι απλός αν και όχι απλοϊκός, όπως στον μύθο του Ιάσονα που αναζητά στην μακρινή Κολχίδα της Μαύρης Θάλασσας το Χρυσόμαλλο Δέρας ή τον μύθο του Ηρακλή που αναζητά τα Χρυσά Μήλα των Εσπερίδων πέρα από τα Στενά του Γιβραλτάρ ή τον Πάρσιφαλ που αναζητά το Γκράαλ, το Άγιο Δισκοπότηρο του Ιησού, (στο βιβλίο του Κρετιέν ντε Τρουά «Πάρσιφαλ ή το Έπος του Γκράαλ» που αναφέρεται στην ιπποσύνη και στην μυθολογία του Βασιλιά Αρθούρου). Άλλοτε ο συμβολισμός κρύβεται μέσα στην αναζήτηση της χαμένης οικογένειας, ή ενός ή μιας αγαπημένης. Συχνά υπάρχει πρόσθετη βοήθεια από τις καλές δυνάμεις (από τα αποθέματα του πνευματικού κόσμου). Μερικές φορές το Τέλος δίνεται με μια συμβολική μετάληψη, όπως στο αθάνατο νερό που όλοι αναζητούν ή με το φιλί αγάπης που μεταμορφώνει το τέρας σε πρίγκηπα ή ένα φιλί ζωής που ξυπνά την ωραία κοιμωμένη. Όπως όμως κι αν εξιστορηθούν οι διάφορες περιπέτειες του ήρωα όλα καταλήγουν στον Πραγματικό Αληθινό Ηθικό και Πρακτικό Θρίαμβο της Ζωής, στην Ευτυχισμένη Ζωή. Για αυτό κι όλα τα παραμύθια τελειώνουν με μια διαπίστωση, ότι οι ήρωες ζήσαν καλά και με μια ευχή, εμείς να ζήσουμε καλύτερα. Αν βέβαια είχαμε τα αυτιά μας ανοιχτά και διδαχτήκαμε κάτι από την σοφία των παραμυθιών.

Στην πραγματικότητα, αν εξετάσουμε λίγο προσεκτικά την φιλολογική παραγωγή του ανθρώπου, χιλιάδες χρόνια τώρα, θα δούμε ότι όλες οι μεγάλες ιστορίες γράφτηκαν στο ίδιο Μοτίβο, με τον ίδιο τρόπο. Το Μυθιστόρημα δεν είναι παρά ένα παραμύθι το οποίο έχει ίσως χάσει την επαφή με ανώτερες εσωτερικές πνευματικές δυνάμεις και περιορίζεται στον άνθρωπο και στην πεζότητα της ζωής. Αλλά βλέπουμε κι εδώ ότι ο ήρωας αναζητά αυτό που απώλεσε ή δικαιούται από την ζωή και περνά από χίλιες δυο δοκιμασίες για να φτάσει στο Τέλος, στο Τελείωμα και στην Τελείωση. Μπορούμε, για παράδειγμα, να δούμε μέσα στην Αθάνατη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Ντίκενς την σταδιακή εξάγνιση του Σκρουτζ, ή να ακολουθήσουμε τις περιπέτειες του Γιάννη Αγιάννη στους «Άθλιους» του Ουγκώ μέχρι την Τελική Δικαίωση. Μολονότι τα Παγκόσμια Αριστουργήματα της Λογοτεχνίας δεν κατατάσσονται στα Παραμύθια στην πραγματικότητα όμως ακολουθούν το Ίδιο Κλασσικό Πρότυπο. Οι Ήρωες του Σαίξπηρ, ο Φάουστ του Γκαίτε και τόσοι άλλοι ήρωες των μυθιστορημάτων ακολουθούν πάντα την ίδια πορεία εξάγνισης, προς την ίδια πάντα ολοκλήρωση της ζωής, μια ζωής που μπορεί να ξεπεράσει τα στενά πλαίσια της γήινης ζωής, γιατί μπορεί η αλήθεια να είναι και στον θάνατο (στον ηρωικό θάνατο), στο Άχρονο, στην Αιωνιότητα, πέρα από τον φθαρτό κόσμο τον μορφών, όπως συχνά συμβαίνει στις Αρχαιοελληνικές Τραγωδίες και στις Σαιξπηρικές Τραγωδίες. Απλά χρειάζεται να διαβάζουμε προσεκτικά.

Τα Παραμύθια όμως, σε αντίθεση με την θρησκευτική αγιολογία (βίοι αγίων) ή τα σύγχρονα μυθιστορήματα, διατηρούν εκείνη την Φυσικότητα, την Απλότητα και την Αμεσότητα της Ίδιας της Ζωής, που είναι ολόκληρη εδώ. Θεός, πνεύματα, ψυχές, μάγοι και τέρατα, καλές και κακές νεράιδες, είναι όλα εδώ, σαν εκφράσεις της Ίδιας της Ζωής, που ζούμε, που αγγίζουμε, που ψηλαφίζουμε. Μόνο που όλα αυτά δεν περιγράφουν εξωτερικά αντικείμενα αλλά εσωτερικές καταστάσεις του ανθρώπου, επίπεδα πνευματικής κατανόησης, ηθικά αισθήματα και επιλογές ανάμεσα στην Οδό της αρετής και τον δρόμο της κακίας. Ο Ηρακλής του Μύθου δεν είχε να διαλέξει ανάμεσα σε δυο πραγματικούς χωμάτινους δρόμους που του έδειχναν κατευθύνσεις στον εξωτερικό κόσμο. Χρειαζόταν να κάνει Ηθικές Επιλογές, να Κατανοήσει Πνευματικά και να Ολοκληρωθεί σαν Ύπαρξη.

(Βασιλική Προκοπίου)