Η Ψυχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν Ουσιώδης Φύση του ανθρώπου... Η πραγματική ουσία της Ψυχής μπορεί να «βρεθεί» μόνο στην ίδια την «φύση» της (δηλαδή στα χαρακτηριστικά που έχει από την ίδια την φύση της, από μόνη της) κι όχι στις ιδιότητες και λειτουργίες της που προκύπτουν από την σχέση της με το σώμα... Με αυτή την έννοια η Ψυχή είναι «καθαρή συνείδηση» (συνείδηση λογική που αντιλαμβάνεται την ύπαρξή της) κι όχι η «αυτοσυνείδηση του ψυχοβιολογικού όλου) (που προκύπτει από τη σχέση της Ψυχής με το σώμα...), ή η διανόηση, ή η αντίληψη... του εξωτερικού κόσμου...
Μονάχα όταν η Ψυχή (η συνείδηση) αποκτά «αυτογνωσία», αντιλαμβάνεται δηλαδή τον εαυτό της άμεσα, με τις δυνάμεις της, και διερευνά τα βάθη της, μπορεί να «συνειδητοποιήσει» τι «είναι», κι όχι από την σχέση της με το σώμα, ή μέσω της διανόησης, ή της αντίληψης, της αίσθησης....
Η Ψυχή, στην αληθινή της ουσία και ύπαρξη, υπερβαίνει και περικλείνει τις κατώτερες λειτουργίες, το εγώ, την διανόηση, την αντίληψη (αίσθηση). Η αληθινή ουσία της είναι κάτι πολύ πιο πλατύ από τις περιορισμένες λειτουργίες του εγώ. Η Ψυχή στην αληθινή ουσία της, είναι ο αληθινός άνθρωπος, ο ανώτερος άνθρωπος, ο πνευματικός άνθρωπος, σε σχέση με την κατώτερη προσωπικότητα, με την οποία ταυτίζεται ο συνηθισμένος άνθρωπος... Η πνευματική γέννηση (για την οποία μιλά ο Ιησούς στον Νικόδημο, στο ευαγγέλιο του Ιωάννη) είναι το ξύπνημα, η συνειδητοποίηση του άπειρου βάθους της ψυχής, που εκτείνεται μέσα στον χώρο του υπερβατικού, πέρα από τον χρόνο... είναι μία ανώτερη επίγνωση (μία θέαση της πραγματικότητας από ένα πιο υψηλό σημείο) που περιλαμβάνει μέσα της την κατώτερη φυσική ύπαρξη και τον εξωτερικό φυσικό κόσμο. Γι’ αυτό χαρακτηρίζεται και σαν «φώτιση». Οι κατώτερες λειτουργίες δεν καταργούνται, αλλά χρησιμοποιούνται υπό το νέο φως (της ανώτερης εμπειρίας)... Επομένως το μυστικό βίωμα είναι θέαση από ένα ανώτερο επίπεδο επίγνωσης κι όχι αποκοπή ή απομόνωση από τον αντικειμενικό κόσμο...
Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς («Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων») ανέλυσε διεξοδικά ότι το γνήσιο χριστιανικό μυστικό βίωμα είναι ανώτερη επίγνωση (κατά την οποία ο νους γίνεται καθαρός, ανείδεος, άυλος... αποδεσμευμένος από τις κατώτερες λειτουργίες της νόησης και της αίσθησης...), που δεν εμποδίζει την φυσική λειτουργία της νόησης ή του σώματος (αντίθετα αυτά λειτουργούν υπό το φως της εμπειρίας απολύτως «φυσικά»...)... Το μυστικό βίωμα δεν είναι έκσταση, απομόνωση της συνείδησης από την νόηση, το σώμα, τον εξωτερικό κόσμο, σε ένα «άλλο χώρο» (όπως υποστήριζε ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός...)... Βεβαίως υπάρχει και η περίπτωση της έκστασης (είτε αθέλητα, είτε ηθελημένα) όπως το βίωμα του απόστολου Παύλου που αρπάχτηκε «ως τον τρίτο ουρανό» και δεν αντιλαμβανόταν αν ήταν «εν σώματι ή εκτός του σώματος», αλλά αυτή είναι μία εξαιρετική περίπτωση κι όχι μία φυσική κατάσταση... Κι όταν γίνεται «ηθελημένα» σκοπό έχει να πραγματοποιήσει, να εγκαθιδρύσει, την ανώτερη επίγνωση, την ανώτερη θέαση της πραγματικότητας (από ένα υψηλότερο σημείο θέασης)... Το αληθινό μυστικό βίωμα (όσο είμαστε εν ζωή, συνδεδεμένοι με ένα σώμα) είναι ανώτερη επίγνωση (με «φωτισμένη» λειτουργία της νόησης και του σώματος) κι όχι έκσταση (έξοδος από το σώμα)...
Ακόμα και σε εξωχριστιανικές παραδόσεις η έκσταση είναι προπαρασκευαστικό στάδιο για να μπορέσουμε να απελευθερώσουμε την συνείδηση και να «δούμε την πραγματικότητα από ένα υψηλότερο σημείο... Αυτή την έννοια έχει η Πλωτινική έκσταση («άπλωσις»)... κι ακόμα αυτό τον σκοπό έχει στην παράδοση του Γιόγκα το «σαμάντι»... Να μας κάνει να αντιληφθούμε από ένα υψηλότερο σημείο κι όχι να μας βγάλει από το σώμα και τον κόσμο... Όχι πως δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, ή ότι δεν γίνεται, αλλά πάντως δεν είναι ο πρωταρχικός σκοπός ενόσω ζούμε στο σώμα, στον κόσμο... (υπάρχει κάποιος λόγος που «βρισκόμαστε» εδώ...)
Η Ψυχή είναι το Αληθινό Πρόσωπο του ανθρώπου (σε αντίθεση με την ψεύτικη προσωπικότητα που προκύπτει από την σχέση της Ψυχής με το σώμα...). Η αποδέσμευση από τις κατώτερες ψυχονοητικές λειτουργίες φανερώνει τον αληθινό χαρακτήρα της. Είναι απεριόριστος, άπειρος, ανεμπόδιστος χώρος, που απλώνεται μέσα στο Αντικειμενικό, μέσα στην Ανώτερη Πραγματικότητα, σε Κοινωνία με την Ανώτερη Δύναμη που της δίνει ύπαρξη και ουσία... Ξεφεύγοντας η Ψυχή από τις κατώτερες ψυχονοητικές λειτουργίες, έρχεται σε άμεση επικοινωνία με τον Θεό (καθώς καθαρίζει ο νους, ανοίγει η όραση, κι αντιλαμβάνεται τον Θεό, μέσα στην Θεία Πραγματικότητα), και μέσα από αυτή την επικοινωνία εμπλουτίζεται και πληρούται Πνεύματος, άνωθεν... Μόνο όταν η Ψυχή (ο νους, η συνείδηση) γίνει τελείως καθαρή, όταν επανέλθει στην «φυσική κατάστασή» της, στην «αληθινή κατάστασή» της, που είναι η «προπτωτική κατάστασή» της (μέσα στον αγιογραφικό συμβολισμό), μπορεί να αντιληφθεί την Πραγματικότητα, τον Ήλιο της Ζωής, το Αληθινό Φως, το Θεό, που μέσα στην Θεία Πραγματικότητά Του Αγκαλιάζει όλα τα σύμπαντα, αόρατα και ορατά, και τον φυσικό κόσμο...
Η επάνοδος της Ψυχής στην «φυσική κατάστασή» της, η αποκατάσταση της «Κοινωνίας» με τον Θεό, η είσοδος στην Θεία Πραγματικότητα, είναι μόνο, μία έλαμψη κι όχι ένας φωτισμός... Αυτή η κατάσταση επικοινωνίας με τον Θεό, πρέπει να μονιμοποιηθεί, και τότε μόνο μπορούμε να μιλάμε για «μεταμόρφωση» του ανθρώπου, για θέωση, τότε μόνο μπορούμε να μιλάμε για Εν Θεώ Ζωή, για Αληθινή Ζωή (που είναι να Ζούμε με τον Θεό)...
Η Ψυχή στην Ουσιώδη Φύση της (σαν καθαρός νους, καθαρή συνείδηση) είναι πνευματικής φύσης, αόρατη, άχρονη... Η ψυχή, στο σύνολό της, μαζί δηλαδή με τις ψυχικές λειτουργίες της (τις ψυχικές ενέργειές της), που «αναπτύσσονται όταν συσχετίζεται με το σώμα (τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα, το σώμα) «είναι» και εκτός σώματος και εντός του σώματος, παντού στο σώμα (μέσω του εγκεφάλου, του νευρικού συστήματος). Συνεπώς δεν έχει νόημα μία «τοπολογία» της ψυχής... Η Ψυχή με το σώμα, σαν σύνολο είναι και στον υπερβατικό χώρο και μέσα στον χωρόχρονο ταυτόχρονα... Το από που θεάται την πραγματικότητα εξαρτάται αποκλειστικά από την πνευματική ανάπτυξή της... Η εμπειρία που αποκομίζουμε εξαρτάται από το «που» διοχετεύουμε την συνειδητότητά μας... Αν δεν «βλέπουμε» τον Θεό, είναι γιατί δεν «θέλουμε» να τον δούμε, γιατί δεν προσπαθούμε... κι όχι επειδή ο Θεός Είναι Απών, ή επειδή ο Θεός δεν Υπάρχει...
