Το Αθηναϊκό ημερολόγιο
(Τα στοιχεία που παραθέτουμε παρακάτω είναι
παρμένα από την εργασία του Άγγελου Λιβαθινού, «Το Ημερολόγιο των Αρχαίων
Ελλήνων»)
Η Μαθηματική βάση τού Ελληνικού Ημερολογίου
Οι
Έλληνες χώριζαν το έτος σε 12 σεληνιακούς (συνοδικούς) μήνες και, επειδή γνώριζαν, ότι ο κάθε συνοδικός μήνας δεν είχε ακέραιο
πλήθος ημερών ( 29 ½ ημέρες περίπου
), έδιναν στους
μήνες διάρκεια 30 ημερών ( τέλειοι μήνες) και 29 ημερών (κοίλοι μήνες) εναλλάξ (
κανένας μήνας δεν είχε 31 ή 28 ημέρες όπως σήμερα), και φρόντιζαν ώστε η πρώτη
ημέρα εκάστου μηνός να συμπίπτει, κατά
το δυνατόν, με
την Νέα Σελήνη
(Νουμηνία).
Έτσι, όμως, το
(σεληνιακό ) έτος, δηλαδή οι 12
σεληνιακοί μήνες, ισοδυναμούσε με άθροισμα 354
ημερών, δηλαδή ήτανε
μικρότερο κατά 11 ¼ ημέρες από την πραγματική διάρκεια τού (ηλιακού ) έτους.
Για να
καλύψουν αυτήν την διαφορά, προχώρησαν στην εξής διόρθωση: υπολόγισαν,
ότι σε κάθε οκτώ (8) σεληνιακά έτη
προέκυπτε έλλειμμα ενενήντα (90) ημερών,
δηλαδή ένα έλλειμμα τριών (3) μηνών
των 30 ημερών έκαστος ( 11 ¼ Χ 8= 90 ). Γι΄ αυτό, στην διάρκεια των οκτώ
(σεληνιακών ) ετών, παρενέβαλλαν
τρείς (3) εμβόλιμους μήνες:
- έναν
στην διάρκεια τού τρίτου έτους,
- δεύτερο
στην διάρκεια τού πέμπτου έτους
-και τρίτο
στην διάρκεια τού όγδοου έτους (πλήρης
οκτωχρονιά, εννεαετηρίς).
Ο μήνας αυτός, συνήθως, έμπαινε εμβόλιμος
αμέσως μετά τον μήνα Ποσειδαιώνα (περίπου, 16 Δεκεμβρίου - 15 Ιανουαρίου), και
ονομαζότανε: Ποσειδαιών Β΄.
Έτσι, μέσα σε
8 ηλιακά έτη, προέκυπτε εξίσωση τού χρόνου μεταξύ των
8 σεληνιακών ετών και των 8 ηλιακών ετών!
Με αυτόν τον τρόπο οι Αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν το δικό τους ημερολόγιο, το οποίο, επειδή
στηριζότανε κατά κύριο λόγο στους σεληνιακούς (συνοδικούς ) μήνες και διορθωτικά στο ηλιακό έτος , λέγεται σεληνοηλιακό ημερολόγιο (υπάρχει και το ηλιακό ημερολόγιο, καθώς και το γνησίως σεληνιακό ημερολόγιο).
Το Αττικό Σεληνοηλιακό Ημερολόγιο
Στην Αρχαία Ελλάδα κάθε Πόλις – Κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο, δηλαδή είχε τις
δικές της ονομασίες στους 12 μήνες
τού έτους, και είχε τις δικές της γιορτές κατά την διάρκεια κάθε μήνα. Η δομή, όμως, όλων των ημερολογίων στην Ελλάδα
ήταν ίδια. Οι περισσότερες Πόλεις
είχαν υιοθετήσει το Αττικό ημερολόγιο,
στο οποίο θα αναφερθούμε πιο κάτω.
Ο πρώτος μήνας τού έτους άρχιζε το καλοκαίρι, μετά το θερινό
Ηλιοστάσιο, και συγκεκριμένα περίπου την αντίστοιχη σημερινή 16η Ιουλίου, και είχε 30 ημέρες.
Καθώς στην Αρχαία Ελλάδα η έννοια της
Εβδομάδας ήταν άγνωστη, χώριζαν τον κάθε
μήνα σε τρία δεκαήμερα ( ή δύο δεκαήμερα
και ένα εννεαήμερο):
1ο
δεκαήμερο: λεγόταν μήν ιστάμενος,
ή μήν αρχόμενος, ή μήν εισιών.
2ο
δεκαήμερο: λεγόταν μήν μεσών
3ο
δεκαήμερο: λεγόταν μήν φθίνων, ή μήν απιών..
Η εκφώνηση
των ημερών του μήνα γίνονταν ως εξής : «εβδόμη αρχομένου»
(= 7η τού συγκεκριμένου μηνός ),
«δωδεκάτη μεσούντος» (= 12η τού μηνός ), «23η φθίνοντος» (= 23η τού μηνός). Κάποιες φορές, οι μέρες του 3ου
δεκαημέρου εκφωνούνταν οπισθοβατικώς (ανάποδα): «δεκάτη απιόντος» (=10η από τού τέλους τού μηνός, δηλαδή
20ή τού μηνός ).
Η ημέρα, δηλαδή το ημερονύκτιο, αρχίζει και
τελειώνει με την δύση τού Ηλίου.
Το επίσημο
πολιτικό και θρησκευτικό Αττικό Ημερολόγιο είχε τους παρακάτω 12 μήνες ( για σωστή ανάγνωση
όλοι οι μήνες
τονίζονται στην λήγουσα και
είναι αρσενικού γένους).
1ος : ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ (διάστημα
περίπου 16 Ιουλίου - 15 Αυγούστου, ημέρες 30)
Ο 1ος
μήνας τού πολιτικού και θρησκευτικού έτους στην Αττική. Η ονομασία του μήνα αυτού προέρχεται από την Εκατόμβη, η οποία σημαίνει την
θυσία 100 βοδιών ή κάθε δημόσια
θυσία ισάξια μ’ αυτήν.
Στην Ακρόπολη, μπροστά στον παλαιό ναό της Αθηνάς (προστάτιδας της Πόλης),
κατά την γιορτή των Παναθηναίων,
θυσίαζαν όσες αγελάδες χρειάζονταν για
να σιτισθούν όλοι οι κάτοικοι της Πόλης. Τα Παναθήναια
ήταν μια μεγάλη γιορτή, που
πραγματοποιούνταν προς τιμήν της Θεάς
Αθηνάς, στο τέλος του μήνα και κάθε
4 έτη. Παλιότερα, ο μήνας αυτός
ονομάζονταν Κρονίων, από το όνομα τού
θεού Κρόνου. Τότε, εόρταζαν τα Κρόνια, γιορτή προς τιμήν τού Κρόνου, Πατέρα των θεών. Η γιορτή αυτή εύρισκε μαζί κυρίους και δούλους σε ένα
ξεφάντωμα χαράς και συμποσίων. Άλλη γιορτή κατά τον μήνα Εκατομβαιώνα ήταν τα Συνοίκια ,
στις «16 μεσούντος μηνός».
2ος : ΜΕΤΑΓΕΙΤΝΙΩΝ (διάστημα
περίπου 16 Αυγούστου-15
Σεπτεμβρίο, ημέρες 29)
Κατά
τον Πλούταρχο, ο
μήνας αυτός ονομάσθηκε
έτσι, επειδή κατά
το διάστημα αυτό
οι άνθρωποι μετοικούσαν, άλλαζαν δηλαδή κατοικία, άρα και γείτονες. Κατ’ αυτόν τον μήνα πραγματοποιούνταν μια
μικρή σχετικά γιορτή, τα Μεταγείτνια, με γυμνικούς αθλητικούς αγώνες. Ο μήνας αυτός
σήμαινε και το τέλος τού υποχρεωτικού στρατιωτικού έτους .
3ος: ΒΟΗΔΡΟΜΙΩΝ (διάστημα περίπου:16 Σεπτεμβρίου – 15 Οκτωβρίου, ημέρες 30)
Η λέξη
βοηδρόμος σημαίνει τον σπεύδοντα προς βοήθεια (βοή + δρόμος ). Στις 6 και 7 του μήνα («6 και 7 αρχομένου») τελούνταν τα Βοηδρόμια,
γιορτή σε ανάμνηση της βοήθειας τού θεού
Απόλλωνα προς τον Θησέα, στον πόλεμο που
έκαμε κατά των Αμαζόνων. Μετά από λίγες
ημέρες τελούνταν τα πολύ γνωστά Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια (15-23 τού μηνός), προς τιμήν της Δήμητρας ,
θεάς της Γεωργίας.
4ος:
ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ (διάστημα περίπου : 16
Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου , ημέρες 29)
Ο τέταρτος μήνας τού Αττικού Ημερολογίου. Η λέξη Πυανεψιών
είναι σύνθετη (πύανος = κουκί,
έψω=βράζω), προήλθε δε από ένα έδεσμα ( φαγητό), που συνηθιζότανε κατά την
περίοδο αυτή και αποτελούνταν από
βρασμένους κυάμους (κουκιά)
ή, σύμφωνα με
άλλην εκδοχή, από αποφλοιωμένο κριθάρι και όσπρια.
Ο μήνας
Πυανεψιών είχε τις περισσότερες
γιορτές:
α) Τα Πυανέψια , στις 7 τού μήνα, προς τιμήν τού Απόλλωνα, για την
προστασία των σπαρτών. Στην γιορτή αυτήν
πραγματοποιούνταν αρκετές τελετές με
αρχαία προέλευση: πρόσφεραν στον
θεό ένα πιάτο με κουκιά (πυάνους) και
πολλά άλλα χόρτα, αναμεμιγμένα με αλεύρι και στάρι.
β) Τα
Οσχοφόρια (Όσχος = νέον κλήμα
αμπέλου ), γιορτή προς τιμήν τού Θεού
Διονύσου. Έφηβοι σε
χορό, που οδηγούσαν
δύο από αυτούς, αμφιθαλείς (που
είχαν, δηλαδή, στην ζωή και τους δύο γονείς τους), έφερναν κλαδιά από αμπέλι, φορτωμένα με
σταφύλια. Ακολουθούσαν χοροί και αγώνες
δρόμου μεταξύ των εφήβων.
γ)
Τα Θεσμοφόρια, (στις 11, 12, και
13 του μήνα), γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας, θεάς της Γεωργίας, που φροντίζει
για την γονιμότητα των σπαρτών και των
γυναικών. Η λέξη Θεσμοφόρος ( θεσμός
+φέρω) σημαίνει αυτόν, που φέρει (ορίζει)
θεσμούς και νομοθεσίες. Τα Θεσμοφόρια
ήταν γιορτή μόνον των παντρεμένων γυναικών
(απαγορεύονταν η συμμετοχή στους άνδρες, στις ανύπανδρες γυναίκες
και στις εταίρες). Οι γυναίκες
ετοιμάζονταν για την συμμετοχή τους στην γιορτή , απέχοντας για μερικές ημέρες από κάθε σεξουαλική
σχέση. Κατά τις μέρες της γιορτής
γυναικοκρατούνταν η δραστηριότητα και
λειτουργία της Αττικής Κοινωνίας. Εμπνευσμένη από την γιορτή αυτή είναι η
γνωστή Κωμωδία τού Αριστοφάνη «Θεσμοφοριάζουσες», όπου με σκωπτικό
τρόπο εξιστορούνταν τα δρώμενα στη
Αρχαία Αθήνα.
δ)
Τα Απατούρια ( πιθανώς εκ τού :
απάτωρ = ορφανός), πολιτική γιορτή
των φατριών (οικογενειακών
δένδρων), διαρκείας τριών ημερών, κατά την οποία οι Αθηναίοι πολίτες, έκαναν θυσίες
και συμπόσια κατά τις δύο πρώτες
μέρες, ενώ κατά την τρίτη και τελευταία μέρα (που λέγονταν Κουρεώτις) οι
αρχηγοί των οικογενειών
παρουσίαζαν στα υπόλοιπα μέλη της φατρίας τα νόμιμα παιδιά τους, που γεννήθηκαν στο έτος αυτό, για να τα γράψουν
εν συνεχεία στους καταλόγους των πολιτών.
ε)
Τα Χαλκεία , γιορτή προς τιμήν
της Αθηνάς (Εργάνης), προστάτιδας των τεχνιτών, και τού θεού Ήφαιστου, προστάτη
των σιδηρουργών. Η γιορτή γίνονταν την
τελευταία ημέρα του μήνα (29η).
5ος : ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16
Νοεμβρίου-15 Δεκεμβρίου, ημέρες 30)
Την περίοδο αυτή γιορτάζονταν ο « Ζεύς
Μαιμάκτης». Η λέξη Μαιμάκτης προέρχεται ίσως από το ρήμα «μαιμάσσω » , που
σημαίνει: επιθυμώ πολύ (με πάθος) κάτι ή κάποιον, δηλαδή ποθώ.
6ος: ΠΟΣΕΙΔΑΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16 Δεκεμβρίου -15
Ιανουαρίου, ημέρες 29)
Η ετυμολογία της λέξης είναι αμφιλεγόμενη. Μία
ερμηνεία είναι, ότι προέρχεται από
το όνομα τού Θεού Ποσειδώνα, ενώ κατ’
άλλους έχει την ίδια ρίζα με το επίθετο πόσιμος (δηλαδή, αυτό που μπορεί να
πιεί κάποιος, δηλαδή τον οίνο).
Κατά τον μήνα αυτόν πραγματοποιούνταν οι εξής
γιορτές :
α) Τα
Αλώα (: η άλως= το αλώνι ή το καλλιεργημένο χωράφι ).
Γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας,
για να προστατεύσει την βλάστηση (όπως τα
Θεσμοφόρια, για την προστασία της σποράς). Προσφέρονταν θυσίες στην θεά
Δήμητρα και στην κόρη της, Περσεφόνη.
Δεν επιτρέπονταν, οι άνδρες
να λάβουν μέρος στα
Αλώα (εκτός από μερικούς
άρχοντες, που επέβλεπαν τις τελετές). Ελεύθερη ήταν όμως η συμμετοχή για τις εταίρες (η συμμετοχή των οποίων
απαγορεύονταν στα Θεσμοφόρια).
β) Τα
κατ’ αγρούς Διονύσια (ή
Μικρά Διονύσια), σε διάκριση από τα
κατ’ Άστυ (ή εν Άστει ) Διονύσια,
γιορτή προς τιμήν του Θεού Διονύσου. Μια
αγροτική πομπή μετέφερε ένα κάνιστρο (κανηφόροι) και πίσω της ακολουθούσε μια άλλη πομπή μεταφέροντας ένα φαλλό (φαλλοφόρια).
Ακολουθούσαν λαϊκές διασκεδάσεις, χοροί, τραγούδια, πειράγματα κλπ.
Από την αρχή τού 5ου αι. οι πλούσιοι Δήμοι, παράλληλα με αυτές τις εκδηλώσεις,
διοργάνωναν και δραματικές παραστάσεις.
7ος: ΓΑΜΗΛΙΩΝ
(διάστημα περίπου: 16
Ιανουαρίου–15 Φεβρουαρίου, ημέρες 30)
Ο μήνας, κατά τον οποίον τελούνταν συνήθως οι
γάμοι. Κατ’ αυτόν τελούνταν οι εξής γιορτές:
α) Τα Γαμήλια (ή
Θεογάμια), γιορτή αφιερωμένη στις θεότητες, που προστάτευαν τον γάμο: Δία, Ήρα,
Αφροδίτη, Αρτέμιδα, Πειθώ .
β) Τα Λήναια, γιορτή της οποίας το όνομα
οφείλονταν σε τοπωνύμιο περιοχής της Αθήνας, με το όνομα «Λήναιον», και
αφιερωμένη στον Βάκχο ( Διόνυσο ). Κατά την γιορτή αυτή τελούνταν μια οργιαστική εκδήλωση των Ληνών (Ληναί = άλλο
όνομα των Μαινάδων, γυναικών, που τις καταλαμβάνει βακχική «μανία»). Αυτές
οι γυναίκες χόρευαν,
αναμαλλιασμένες και σε
έκδηλη έκσταση, διάφορους χορούς στην ιερή θέση Λήναιον.
Ακόμα πραγματοποιούνταν δραματικές και λυρικές θεατρικές παραστάσεις,
μια και ο Βάκχος ήτο ο Θεός τού Διθυράμβου. Στα Λήναια είχε
παρουσιάσει ο Αριστοφάνης τα
γνωστά έργα του: Αχαρνείς , Ιππείς , Σφήκες .
8ος: ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16
Φεβρουαρίου–15 Μαρτίου, ημέρες 29 )
Η ετυμολογία της λέξης Ανθεστηριών είναι
αμφιλεγόμενη . Μία ερμηνεία είναι, ότι προέρχεται από το
ρήμα «ανθεστιώ», που σημαίνει «ανταποδίδω φιλοξενία»… Κατά τον Παναγή
Λεκατσά το όνομα βγαίνει από το «ανθέω», (όπως φαίνεται από το παράλληλο
«ανθεστηριάδες», αυτές που είναι ώριμες να παντρευτούν)… Για τον
Νίλσσον Ανθεστήρια είναι η «γιορτή των λουλουδιών»…
Κατά τον μήνα αυτόν
τελούνταν οι εξής γιορτές :
α)
Τα Ανθεστήρια, τριήμερη γιορτή
(11, 12, και 13 του μήνα) προς τιμήν τού Βάκχου. Την πρώτη μέρα, που λέγονταν
Πιθοιγία, άνοιγαν τους πίθους, όπου φύλαγαν τον οίνο. Την δεύτερη μέρα που
λέγονταν Χόες γίνονταν διαγωνισμοί
ανάμεσα σε πότες οίνου. Η τρίτη μέρα της γιορτής, που είχε την ονομασία
Χύτροι, ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς
και στους ετοιμοθάνατους. Πίστευαν ότι, με το τέλος των Ανθεστηρίων,
έφευγαν μαζί και τα κακά πνεύματα, και γι’ αυτό φώναζαν: «θύραζε Κήρες, ουκ έτ’
Ανθεστήρια » (= έξω από την θύρα φύγετε, Κήρες – Δυνάμεις του θανάτου -. τα
Ανθεστήρια – δηλαδή η φιλοξενία-τελείωσαν !).
β) Τα
Χλοία, γιορτή της Δήμητρας.
γ) Τα Διάσια, προς τιμήν τού Διός.
9ος:
ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16 Μαρτίου–15Απριλίου, ημέρες 30)
Ετυμολογικά
η ονομασία Ελαφηβολιών προέρχεται
από το ουσιαστικό Ελαφηβόλια (έλαφος+βάλλω), γιορτή προς τιμήν της θεάς
Αρτέμιδας (προστάτιδας τού κυνηγίου ).
Τα Μεγάλα
Διονύσια (ή αλλιώς : τα εν
Άστει ή κατ΄ Άστυ Διονύσια, προς διάκριση από τα « κατ΄αγρούς Διονύσια »)
ήταν η μεγαλύτερη γιορτή της αρχαιότητας (και θα την αναλύσουμε αλλού).
Τα
Ελαφηβόλια, άλλη ονομασία για τα Μεγάλα
Διονύσια ήταν η δεύτερη θεατρική περίοδος, μετά τα Λήναια, και
προσήλκυαν πολλούς ξένους. Διαρκούσαν πέντε μέρες, στην διάρκεια των
οποίων παρουσιάζονταν στην Αθήνα διάφορα
θεατρικά έργα σε διαγωνισμό. Στις 9 του μήνα παρουσίαζαν τους Διθυράμβους, στις
10 του μήνα τις Κωμωδίες, και, από τις 11 μέχρι τις 13 τού μήνα, τις Τριλογίες (Τραγωδίες).
Μόνο κατά τον μήνα αυτόν επέτρεπε η θεά Άρτεμις το κυνήγι του ελαφιού .
10ος: ΜΟΥΝΥΧΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16 Απριλίου–15 Μαΐου, ημέρες 29)
Η ονομασία Μουνυχιών προέρχεται από την
Μουνυχία, το όνομα δηλαδή τού λιμανιού μεταξύ του Πειραιά και του Φαλήρου
(ο κόλπος της Μουνυχίας, το λιμάνι της Μουνυχίας, το επιλεγόμενο επί Τουρκοκρατίας και «Τουρκολίμανο» ).
Κατά τον μήνα αυτόν τελούνταν γιορτή προς
τιμήν της θεάς Αρτέμιδας, ναός της
οποίας υπήρχε στην Μουνυχία, όπου και
λατρευόταν.
11ος: ΘΑΡΓΗΛΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16 Μαΐου–15
Ιουνίου, ημέρες 30 )
Κατά τον μήνα αυτόν πραγματοποιούνταν ο
θερισμός.
Στις αρχές του μήνα γίνονταν εκδηλώσεις-
γιορτές, τα Θαργήλια, προς τιμήν τού Απόλλωνα. Την πρώτη μέρα των γιορτών (6η
αρχομένου μηνός ) η πόλη καθαριζόταν με την τελετή Φαρμακοί. Κατ’ αυτήν δύο
άνθρωποι, διέσχιζαν τρέχοντας τους δρόμους της πόλης, ενώ οι περαστικοί τούς κυνηγούσαν και τούς κτυπούσαν με
σκιλλοκρέμμυδα (σκίλλα) και με κλαδιά
συκιάς για να τους διώξουν από την πόλη, δείγμα της επιθυμίας τους να
απομακρύνουν μαζί με αυτούς τα μιάσματα
που είχαν εισχωρήσει στην πόλη. Την δεύτερη μέρα των γιορτών (στις 7 τού
μηνός) πρόσφεραν στον Απόλλωνα τον «Θάργηλον άρτον», δηλαδή
άρτο από τα πρώτα στάχυα, που έκοβαν πριν από τον
θερισμό, ο οποίος θα ακολουθούσε σε λίγες μέρες.
Στις 25
του μήνα γιόρταζαν τα Ιερά
πλυντήρια, τελετή κατά την οποίαν μετέφεραν το ξύλινο άγαλμα (ξόανον) της
Αθηνάς μαζί με το πέπλο του
χρυσελεφάντινου αγάλματος στο Φάληρο, τα
έριχναν στην θάλασσα για να πλυθούν και
να καθαρθούν, πρόσφεραν δε στην θεά γλυκά από σύκα.
Οι γιορτές, δηλαδή, κατά τον μήνα Θαργηλιώνα,
αποσκοπούσαν στον εν γένει εξαγνισμό
της πόλης, προ της συγκομιδής των καρπών.
12ος : ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ (διάστημα περίπου: 16 Ιουνίου–15 Ιουλίου, ημέρες 29)
Οι κύριες γιορτές κατά τον μήνα αυτόν ήταν :
α) Τα
Σκιροφόρια: γιορτή προς τιμήν της Αθηνάς. Το λευκό υφαντό πέπλο της θεάς
Αθηνάς το ονόμαζαν σκίρον. Το σκίρον, το
οποίο είχαν πλύνει κατά τον προηγούμενο μήνα, το μετέφεραν τεντωμένο πάνω από το κεφάλι τους οι Ιέρειες της Αθηνάς (Αρρηφόροι ) και
το πήγαιναν στην περιοχή «Σκίρον» (Κακιά σκάλα, Σκιρωνίδες
πέτρες), από όπου εν συνεχεία το
επέστρεφαν στην Ακρόπολη .
β) Τα Διπόλια ή Διπόλεια (=Διΐ + πόλις),
γιορτή προς τιμήν τού Διός με ιππικές
επιδείξεις.
γ) Τα Βουφόνια, η τελευταία γιορτή τού έτους, αφιερωμένη στον Δία, Πατέρα των θεών
και των ανθρώπων. Κατά την γιορτή αυτήν θυσίαζαν βόδια στον Δία (Βουφόνος = βούς + φόνος).
Η χρονολόγηση τών ιστορικών γεγονότων στην
Αρχαία Ελλάδα:
Η χρονολόγηση των ιστορικών γεγονότων, αρχικά,
δεν ήταν ενιαία στην Αρχαία Ελλάδα. Κάθε Πόλις-Κράτος είχε τον δικό της τρόπο
να τοποθετεί χρονικά ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός. Για τον σκοπό αυτόν,
πολλές φορές έχουν χρησιμοποιηθεί και σημαντικά αστρονομικά γεγονότα, όπως οι
εκλείψεις τού Ηλίου.
Στην Αρχαία Αθήνα, αρχικά, χρονολογούσαν με
ενιαίο τρόπο τα ιστορικά γεγονότα με βάση τον
Κατάλογο των Επωνύμων
Αρχόντων. Έτσι, για
παράδειγμα, αναφέρεται, ότι ο
Πεισίστρατος έγινε Τύραννος των Αθηνών επί Άρχοντος Κωμέου. Αυτή η αναφορά, με
την βοήθεια και άλλων πληροφοριών, οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι αυτό το σημαντικό
ιστορικό γεγονός έλαβε χώρα στην Αθήνα το έτος 560 π.Χ., κατά την χριστιανική
χρονολόγηση.
Αργότερα, ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, το οποίο, εκ των πραγμάτων, αποδέχθηκαν όλοι οι
Έλληνες στην Αρχαία Ελλάδα ως χρονικό σημείο αναφοράς για την χρονολόγηση των ιστορικών γεγονότων, ήταν η πρώτη
γραπτή χρονική αναφορά για την
πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία με την ευθύνη τού Κράτους της
Ήλιδος. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, που τελούνταν στην Ολυμπία προς τιμήν τού Διός,
πατέρα των θεών, άρχισαν, σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, πολύ πριν από τον
8ο αιώνα π.Χ., και ιδρυτής τους στην
Μυθολογία αναφέρεται ο
Ηρακλής. Αλλά η
πρώτη γραπτή καταχώριση
Ολυμπιακών Αγώνων έγινε για τους
Αγώνες τού έτους 776 π.Χ. Η καταγραφή έγινε τον 5ο αιώνα π.Χ., από τον Σοφιστή, Ιππία τον Ηλείο,
ο οποίος πρώτος συνέταξε κατάλογο των νικητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Εκεί
καταγράφεται ως πρώτος Ολυμπιονίκης ο Ηλείος δρομέας Κόροιβος.
Οι Ολυμπιακοί
Αγώνες, πραγματοποιούνταν
κάθε 4 έτη, και για την ακρίβεια κάθε 49 ή 50 μήνες
εναλλάξ, δεδομένου ότι, όπως είπαμε
παραπάνω, μία πλήρης οκτωχρονιά (
εννεαετηρίς ) είχε 99 μήνες ( 8Χ12 =96 μήνες και 3 εμβόλιμους μήνες =99 μήνες =49+50).
Ο μήνας
τού Κράτους τής Ήλιδος, κατά τον οποίον
ετελούντο οι Ολυμπιακοί Αγώνες,
ήταν την μία φορά ο μήνας Μεταγειτνιών (Απολλώνιος) , και την επόμενη φορά ο μήνας Βοηδρομιών (Παρθένιος). Με άλλα λόγια,
οι Αγώνες τελούνταν το Καλοκαίρι προς το Φθινόπωρο (Αύγουστος–Σεπτέμβριος).
Οι Γιορτές
Το Άχρονο, η Αιωνιότητα, είναι ο Χώρος μέσα στον Οποίο συμβαίνουν όλα, συμβαίνουν τα θεϊκά γεγονότα, η «δημιουργία», ο κοσμικός κύκλος, η ετήσια ανανέωση της φύσης, ή άλλα σημαντικά (για τους ανθρώπους) γεγονότα…
Γιορτές για την «γέννηση» του Δημιουργού Θεού (του Ζαγρέα), για την «δημιουργία» (που εντάσσονται στον κύκλο των «Διονυσιακών γιορτών»), για το πέρασμα της ψυχής από τον φωτεινό κόσμο του υπερπέραν στον υλικό κόσμο… κι ακόμα γιορτές που αναφέρονται σε γεγονότα που σχετίζονται με την επιβίωση της κοινότητας, του ανθρώπου, του καθενός… καθιερώθηκαν από πολύ νωρίς και υιοθετήθηκαν στα χρόνια της Δημοκρατίας…
Τέτοιες γιορτές είτε τελούνταν από λίγους, σχεδόν μυστικά (στα πλαίσια της λειτουργίας ονομαστών θρησκευτικών κέντρων, όπως οι Δελφοί…), είτε τελούνταν από την κοινότητα, (όπως τα Μικρά Διονύσια), ή ακόμα με την εποπτεία του δήμου, ή της Πόλης, (όπως τα Λήναια, τα Ανθεστήρια, τα Μεγάλα Διονύσια…)…
Γιορτές γίνονταν όχι μόνο προς τιμήν του Διονύσου, αλλά και άλλων θεϊκών δυνάμεων…
Η Θυσία του Θεού κι οι θυσίες των ανθρώπων
(Προκοσμική Θυσία, Κοσμική ή Γονιμοποιός Θυσία, Τελετουργική ωμοφαγία, Μετάληψη οίνου)
Η «Θυσία», στην πανάρχαια θρησκευτική σημασία της, είναι γενικά η «στέρηση του δικού μας» χάριν του «άλλου», η «προσφορά» υπέρ του άλλου.
Η Πρωταρχική Θυσία (το «Αρχέτυπο» της Θυσίας) είναι η Θυσία του Θεού, που έφερε σε ύπαρξη την δημιουργία και τα όντα. Από την Ουσία του ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο… Ενώ όμως η Ουσία του Θεού προσφέρεται «Θυσία» για να δημιουργηθεί ο κόσμος, την ίδια στιγμή Αυτή η Ουσία (εξαιτίας της «Φύσης» της) Διατηρείται και Αποκαθίσταται χωρίς δηλαδή να Αλλοιώνεται, Προσφέρεται χωρίς να «Μειώνεται» ή να «Εξαντλείται». Είναι το «Είναι» που δημιουργεί τα πάντα, που παραμένει «Ακέραιο Είναι», Διακρίνεται από όλα, αλλά τα αγκαλιάζει και τα στηρίζει (τους δίνει ουσία), από Αυτό πηγάζουν και σε Αυτό στηρίζονται όλα τα «επιμέρους είναι»…
Έτσι στο «Μύθο» του Ζαγρέα μολονότι ο Ζαγρέας «διασπαράσσεται» από τους Τιτάνες (τις δυνάμεις της πολλαπλότητας) ταυτόχρονα η «καρδιά» του (δηλαδή η «Ουσία» του η «ύπαρξή» του) «διασώζεται», κι ο Ζαγρέας «Ξαναγεννιέται»… Καταλαβαίνουμε ποιο είναι το νόημα του «Μύθου»…
Με αυτή την Πρωταρχική Θυσία «συνδέεται» συμβολικά, σε άλλο κοσμικό επίπεδο (αυτό του ξεδιπλώματος της δημιουργίας), η Κοσμική (στην Αρχή της δημιουργίας) κι Ετήσια Θυσία του Διονύσου, σαν Πνεύματος της Φύσης, Γεννουσιουργού, και Γονιμοποιού Θεϊκής Δύναμης, (της «γέννησης», της «βλάστησης», της «ζωής», κλπ…)… Το κατ’ εξοχήν σύμβολο (ζώο) του Διονύσου είναι ο «ταύρος» (εξ’ αιτίας της γονιμοποιού δύναμής του), αλλά και η νεβρίδα (μικρό ελάφι), και (στην βλαστική όψη του) ο κισσός και η άγρια άμπελος, και ο οίνος (αίμα της αμπέλου)… Ο Διόνυσος Θυσιάζεται σε Κοσμική και Ετήσια βάση για να «Ζωογονήσει» την «φύση»… Η «θυσία του ταύρου» (ή άλλου ζώου), κι η «φυτική» θυσία του κισσού σχετίζεται άμεσα με την κοσμογονική (κι ετήσια) θυσία..
Οι τελετές της «ωμοφαγίας» από τις μαινάδες στον Παρνασσό, κι αλλού, σαν «μιμήσεις» της ετήσιας θυσίας, εντάσσονται στον λατρευτικό κύκλο (σε ένα κατώτερο επίπεδο)… το ίδιο και οι τελετές των γυναικών στα Λήναια, (στην Αθήνα κι αλλού)…
Με την ίδια κοσμική (κι ετήσια) θυσία σχετίζονται ακόμα (σε ένα εξωτερικό επίπεδο) κι οι «γιορτές του κρασιού» (η μετάληψη του οίνου, στις διάφορες γιορτές, στα Ανθεστήρια, αλλά και σε άλλες γιορτές…
Όλες αυτές οι Θυσίες (που ανάγονται στην Αρχέτυπη Θυσία), είναι του Θεού, αναφέρονται στο Θεό, στην Θυσία του Θεού… κι είναι ιδιαίτερα ιερές… Τα αρχαιοελληνικά «όργια» είναι τα ιερά έργα, οι ιερουργίες… Χάρις στους χριστιανούς και στη κατασυκοφάντηση της αρχαίας θρησκείας, η λέξη «όργια» πήρε μία αντίθετη αρνητική σημασία.. Τα «αρχαίο όργια» όμως, όλοι το γνωρίζουν, (κι ας συνεχίζουν κάποιοι να ψεύδονται συνειδητά, ακόμα και σήμερα) ήταν «ιερές πράξεις»…
Εκτός όμως από αυτά τα είδη της «θυσίας» (του Θεού) υπήρχαν και θυσίες που προσφέρονταν από την μεριά των ανθρώπων..
Η πιο ιερή θυσία του ανθρώπου είναι η «προσευχή»… Τι είναι στην ουσία της η «προσευχή»; Είναι η θυσία του «οικείου χώρου» (του κόσμου), η «αποξένωση» του ανθρώπου από τον κόσμο, και η ανύψωσή του νοερά στον ιερό χώρο του Θεού (στον Υπέρκοσμο, πέραν του κόσμου). Αυτό σημαίνει απόσυρση της προσοχής από το εξωτερικό περιβάλλον, ησυχία των αισθήσεων, εσωτερική συγκέντρωση στο Θεό (με απομόνωση από τον εξωτερικό κόσμο), νοερή ανύψωση στο άλλο (ανώτερο) υπαρξιακό επίπεδο (του Θεού)… Βέβαια δεν κατανοούν όλοι οι άνθρωποι την «προσευχή» με αυτόν τον τρόπο και δεν την εφαρμόζουν έτσι… αλλά αυτό είναι το πραγματικό περιεχόμενο, και το νόημα, και η σημασία, της «προσευχής»…
Η «προσευχή» μπορεί να είναι «προσευχή της κοινότητας» και τότε «αναδύεται» σε «Ύμνο» (ο Διθύραμβος προς τιμήν του Διονύσου, ο Παιάνας προς τιμήν του Απόλλωνα, η απλά ο «Ύμνος» προς τιμήν του θεού)… και κατ’ επέκταση το «ιερό δράμα», «μίμηση ιερών γεγονότων» (και όχι μόνο)… κι από εδω γεννιέται το «θέατρο»…
Η «προσευχή» μπορεί να είναι ατομική και τότε καθίσταται «περισυλλογή», εσωτερική συγκέντρωση, εσωτερική προσοχή, και εσωτερική μεταμόρφωση (διεύρυνση της συνείδησης κι άνοδος σε ανώτερα υπαρξιακά επίπεδα)…
Εκτός όμως από την «προσευχή» (την πνευματική θυσία) γίνονταν κι άλλες προσφορές (συμβολικές, μαγικοθρησκευτικές, ή από ευγνωμοσύνη) στον Θεό και στις θεϊκές δυνάμεις (Θείες Όψεις, Θεότητες…), προσφορές καρπών, αντικειμένων, κλπ… τέτοιες προσφορές γίνονταν σε όλες τις Θείες Όψεις, θεότητες, και στον Διόνυσο, και στον Απόλλωνα, και στην Άρτεμι, και στην Δήμητρα, και σε άλλους…
Από την Αρχαιοελληνική Θυσία, που λειτουργεί σε πολλά υπαρξιακά επίπεδα (την Προκοσμική Θυσία, την Γενεσιουργό Θυσία, τις τελετές ωμοφαγίας, την μετάληψη του οίνου…), οι χριστιανοί πήραν («έκλεψαν», «μιμήθηκαν»…) την δική τους «Θυσία» στο μυστήριο της «θείας κοινωνίας», την «θεία μετάληψη, την μετάληψη του «σώματος και του αίματος» του Χριστού… Η διαφορά είναι ότι, ενώ στα Αρχαία Μυστήρια (Θυσίες, μυήσεις, τελετές, γιορτές, κλπ…) ο άνθρωπος οδηγείται στον Θεό (στην Ομοίωση με τον Θεό) με εσωτερική μεταμόρφωση (που αποτυπώνουν και περιγράφουν οι διάφορες Μυητικές Βαθμίδες των Μυστηρίων), οι χριστιανοί, (στο μεγαλύτερο μέρος τους), πιστεύουν, ακόμα και σήμερα, ότι μπορούν (χωρίς εσωτερική πνευματική προσπάθεια αλλά) μόνο με μία εξωτερική τελετή και πράξη, την μετάληψη του καθαγιασμένου άρτου και οίνου, (εντελώς μαγικά), να σωθούν… Τέτοια τυφλότητα (παραγνώριση της αντικειμενικής πραγματικότητας), τέτοια υποκρισία (να θέλουν να σωθούν χωρίς εσωτερική αλλαγή), και τέτοια ανοησία (να πιστεύουν πως μαγικά, με εξωτερικές πράξεις, μπορούν να σωθούν), δεν είναι κατανοητή. Πρέπει να είναι κάποιος ηλίθιος για να πιστεύει τέτοια πράγματα…
Από την Αρχαία Προσευχή (αλλά και τις εβραϊκές καταβολές τους), οι χριστιανοί πήραν την δημόσια προσευχή… Η ατομική προσευχή (όπως ασκήθηκε από τους μυστικούς πατέρες, τους νηπτικούς, η «νοερά προσευχή» προέρχεται από την «ελληνική παράδοση», της «περισυλλογής»…)…
Η αμφισημία της Φύσης
Ενώ σύμφωνα με την Βασική Διδασκαλία του Ορφισμού, και των Αρχαίων Ελλήνων (φιλοσόφων, και μη) η Φύση είναι Μία Ενιαία Πραγματικότητα, και τα περιλαμβάνει όλα… κι είναι κι η δική μας «φύση»… ταυτόχρονα αυτή η Αληθινή Φύση υποκρύπτεται κάτω από το ανθρώπινο «προσωπείο»…
Ενώ η Αληθινή Φύση είναι η Ουσία της Ύπαρξής μας, ταυτόχρονα είναι δύσκολο να αποκαλυφτεί…
Ενώ η Φύση μας είμαστε εμείς οι ίδιοι, ταυτόχρονα το αγνοούμε, και νομίζουμε άλλα πράγματα…
Αυτό δεν οφείλεται στην Ίδια την Φύση, ή σε κάποια εγγενή ατέλεια… οφείλεται στην δική μας επιλογή, να τραβήξουμε τον δρόμο της ατομικής ύπαρξης, της προσωπικής δραστηριότητας…
Αν ο Βάκχος δίνει την μανία της ατομικής βούλησης και της προσωπικής επιλογής, παραχωρώντας έτσι, στον Χώρο της Δυνατότητας, την δυνατότητα οποιασδήποτε επιλογής, ταυτόχρονα είναι ο Ίδιος (Θεός) που μπορεί να μας οδηγήσει πέρα από το «προσωπείο» στο Αληθινό Πρόσωπο του Θεού μέσα μας, στην Ενότητα του Όντος, στην Θεότητα…
Ο Θεός κι η πολλαπλότητα
Κατά το Πρότυπο της Προκοσμικής Θυσίας (Διασπαραγμός) του Ζαγρέα, που θα γεννήσει την δημιουργία, είναι η Κοσμική Θυσία του Διονύσου (σαν Πνεύματος της Φύσης), με την μορφή του ταύρου (αν και όχι πάντα), που αποτυπώνεται και στον τελετουργικό διασπαραγμό του Θεού στην «θιασιακή λατρεία»… Είναι ο «Ένας Θεός που γίνεται πολλά»… κι είναι αυτά τα «πολλά» που υπάρχουν και λειτουργούν μέσα στην Θεία Ενότητα…
Γράφει ο Παναγής Λεκατσάς (στον «Διόνυσό» του, παράγραφος 61): «Ατόφιος (ο Διόνυσος) στην ενότητά του θεός, διαφορίζεται αέναα στην πολλαπλότητα, αναγυρίζοντάς τη στην ενότητα πάλι»… κι ακόμα «Η ανθρωπομορφική παράστασή του που συμπιάνει σ’ ένα σχήμα την πολυμορφία του, είναι ένα άδειο προσωπείο: Η παρουσία του θεού στην απουσία του, κι η απουσία του στην παρουσία»…
Το κατ’ εξοχήν σύμβολο του Διονύσου, στο ανθρώπινο επίπεδο, είναι το «προσωπείο», ένα «άδειο προσωπείο»… Πίσω από το «προσωπείο» Είναι ο Θεός Παρών, αλλά αυτό που «βλέπουμε» είναι ένα άδειο προσωπείο, η απουσία… Κι από την άλλη μεριά, όταν κοιτάμε το παρόν προσωπείο, σ’ αυτό το προσωπείο ο Θεός απουσιάζει (αφού ο χαρακτήρας κι οι ιδιότητες του προσωπείου δεν έχουν τίποτα θεϊκό…)… Ο Θεός είναι πίσω από το προσωπείο..
Το «Άδειο Προσωπείο του Θεού» είναι το «σύμβολο του όντος», το «σύμβολο του ανθρώπου»… μπορεί να το «φορέσει» (μέσα στην λατρεία, στην τελετή, κι αυτό σημαίνει ότι είναι ιερή πράξη…) ο κάθε άνθρωπος, ταυτιζόμενος έτσι με τον Θεό… ενώ εξωτερικά το προσωπείο μπορεί να πάρει όποια μορφή «θέλουμε»… είναι η ψεύτικη προσωπικότητα του ανθρώπου, το εγώ, η σκέψη του, οι πράξεις του, η ζωή του…
Το «προσωπείο» λοιπόν, λειτουργεί και σε (πραγματικό) οντολογικό επίπεδο (είμαστε ο Θεός με προσωπείο, ένα προσωπείο στην ατομικότητά μας, σαν προσωπικότητες...), και σε συμβολικό επίπεδο (ο οντολογικός χαρακτήρας, το εγώ, η προσωπικότητα, είναι προσωπείο…), και σε πρακτικό (υλικό) επίπεδο, στην τελετουργία, στις γιορτές, στο θέατρο…
Το Θέατρο, προερχόμενο από την Διονυσιακή Λατρεία, είναι στην αρχαιότητα μία «ιερή πράξη»… γι’ αυτό «γίνεται χρήση» προσωπείου… Το Θέατρο παραμένει ιερό σε ολόκληρη την κλασσική αρχαιότητα.. παρ’ όλους τους «νεωτερισμούς» των τραγικών (Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη…) και τις «ακροβασίες» του Αριστοφάνη…
Το «προσωπείο»
Το Προσωπείο (τα προσωπεία) είναι οι παροδικές μορφές του Θεού, (οι άνθρωποι, οι προσωπικότητες των ανθρώπων…)…
Την Ιερή Νύχτα (στις 22 Δεκεμβρίου, συμβολικά…), ή την καθιερωμένη γιορτή της «πρωτοχρονιάς», είτε κάποια σημαντική γιορτή, όπου όλα «καταλύονται» κι όλα «ξαναγεννιούνται» (συμβολικά), ο Θεός «παίρνει» ξανά μυριάδες προσωπεία… και ξαναγεννιέται ο κόσμος…
Ο «θίασος των μεταμφιεσμένων» (στις γιορτές) είναι ο Θεός με τα μυριάδες προσωπεία του, είμαστε εμείς (ταυτισμένοι με το Θεό) με προσωπεία (σύμβολα της ψεύτικης προσωπικότητας)… που ακολουθάμε το Θεό στην κοσμική πορεία του (στην μανία μέσα στους κόσμους και στην λύση της μανίας με την έξοδο από τους κόσμους…)… Αυτό που γίνεται στην πραγματικότητα (οντολογικά), «επαναλαμβάνεται» (μίμησις) στις τελετές, στις γιορτές, στο θέατρο… ακριβώς για να «συνειδητοποιήσουμε» το «τι συμβαίνει»…
Οι «αρχαίοι θίασοι»
Σύμφωνα με την πατροπαράδοτη πίστη, από τον Γενεσιουργό Θεό (τον Διόνυσο), που «ανανεώνεται» κάθε χρόνο (ξαναγεννιέται) προέρχονται όλα τα όντα. Όλα τα όντα είναι μορφές του Θεού. Ενώ η Ουσία είναι η Ίδια, Μία, οι εξωτερικές μορφές είναι πολλές…
Όσοι ακολουθούν το Θεό, τον Διόνυσο, τον Βάκχο, (τον Λατρευτό), γίνονται όλοι ένθεοι, βάκχοι… Ενώ όμως εσωτερικά (βιωματικά) μεταμορφώνονται στο Θεό (γίνονται βάκχοι), εξωτερικά διαφέρουν ως προς την «ατομικότητα» (την προσωπικότητα)… Αυτοί που όντως ανέρχονται στις ανώτερες βαθμίδες μύησης, κατανοούν ότι η ατομικότητα είναι ψεύτικη, ένα προσωπείο… Όσοι ομοιώνονται με τον Θεό Βιώνουν την Ενότητα του Όντος, κι όχι το ψεύτικο προσωπείο… Στην Λατρεία (στα Μυστήρια, στις Τελετές, στις γιορτές) αυτοί που «βιώνουν» πραγματικά το Θεό (την Ενότητα του Όντος) χρησιμοποιούν ακριβώς το προσωπείο για να υποδηλώσουν ότι βιώνουν την Ενότητα πίσω από οποιαδήποτε ψεύτικη ατομικότητα… Το οντολογικό γεγονός μεταφέρεται στο συμβολικό επίπεδο της Λατρείας με την χρήση του προσωπείου (της μάσκας)…
Έτσι, το Προσωπείο συμβολίζει την ψεύτικη ατομικότητα (προσωπικότητα)… Όπως στην πραγματικότητα είμαστε ο Θεός με το προσωπείο της ατομικότητας, έτσι και στην Λατρεία (και στις γιορτές) «ταυτιζόμαστε» με τον Θεό και χρησιμοποιούμε το προσωπείο (τη μάσκα, την μεταμφίεση… Η «συμβολική» επανάληψη, μίμηση, ενός πραγματικού γεγονότος βοηθά την συνείδηση να κατανοήσει και να αφομοιώσει το ίδιο το πραγματικό γεγονός…
Όλοι οι οπαδοί του Θεού στον θίασο, στην πομπή, στην «τελετουργία, στον κώμο, ενώ «είναι» ο Θεός (Βάκχος) μετέχουν με τις ψεύτικες προσωπικότητες, τις μάσκες… Η συνειδητή λατρεία, κι η συνειδητή χρήση του προσωπείου, βοηθούσε τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι η Ουσία τους είναι θεϊκή, διονυσιακή, (και στην πραγματικότητα, και στη λατρεία…)… αλλά η ατομικότητα τους (και στην πραγματικότητα και το λατρευτικό προσωπείο) είναι ψεύτικη, «τιτανική»…
Έτσι, όσοι συμμετείχαν σε αυτή την λατρεία, σε αυτές τις γιορτές ακολουθούσαν τον Θεό στην Πορεία του μέσα στον Χώρο της ζωής, του ά-λογου, στη παραφροσύνη (της ατομικότητας), στην μανία (της προσωπικής δράσης), της μέθης (των πράξεων), κλπ…
Στην πραγματικότητα (όχι στις ιερουργίες αλλά) στις γιορτές, που ξεπερνιούνται τα «όρια», και γίνονται πράγματα που κανονικά δεν γίνονταν λόγω των κοινωνικών αναστολών (της «ευπρέπειας» και της «τάξης»)… «ξεγυμνωνόταν» η αληθινή παράλογη φύση του κοσμικού ανθρώπου… Η «μανία» δεν δίνονταν από τον Θεό… η «μανία» είναι εγγενής ιδιότητα της ατομικότητας και της ζωής στον κόσμο, στην κοινωνία… που είναι ένας χώρος ά-λογος, ένας χώρος παραφροσύνης, προσωπικής διεκδίκησης, διαμάχης, σύγκρουσης… Όσοι έρχονταν στον κόσμο της ατομικότητας, στην κοσμική ζωή, αναγκαστικά γίνονται και είναι ά-λογοι, μανιακοί… Γι’ αυτό κι αυτός ο κόσμος (της γης), από τους Ορφικούς θεωρούνταν σαν ο Αληθινός Άδης…
Οι Ορφικοί είχαν κάνει μία πλήρη αναστροφή στην «τάξη» των κόσμων… Ο κόσμος των «νεκρών» (αλλά πραγματικά ζωντανών) ήταν η Αληθινή (Υπερκόσμια) Γη (που σύμφωνα με τις αστρολογικές αντιλήψεις της εποχής, τοποθετούνταν, συμβολική ή πραγματικά, στην «σελήνη»…), κι ο κόσμος των ανθρώπων στη γη, ήταν ο Άδης, ο σκοτεινός κόσμος των νεκροζώντανων ανθρώπων… Ο παλιός («ομηρικός» κόσμος των σκιών, ο παλιός) Άδης, στην ορφική αντίληψη ήταν ο κόσμος των (αμύητων) σκιών (που περίμεναν για να «ενσωματωθούν» ξανά…)…
Αλλά ο «μανιοδότης» Θεός, ο Οδηγός μας στον χώρο του ά-λογου, ήταν ταυτόχρονα αυτός που μας οδηγεί, μέσω της (λατρευτικής) παραφροσύνης στην Αλήθεια, και στο Φως… γι’ αυτό κι ο Βάκχος ο «μανιοδότης» (ήταν ταυτόχρονα «μανιολύτης» Θεός και) ταυτιζόταν με τον Οδηγό των Μυστηρίων (της Ελευσίνας, και όχι μόνο), τον Ίακχο, τον «μανιολύτη» (μέσω των Μυστηρίων), που μας οδηγεί στην Αληθινή Γη, στην Αληθινή (Υπερκόσμια) Ζωή…
Όπως και να ‘χει η συμμετοχή στις διονυσιακές (τελετουργίες και) γιορτές ήταν (αν όχι πνευματικά, τουλάχιστον ψυχολογικά) λυτρωτικές, κι αποκαθιστούσαν την ισορροπία, απομάκρυναν τις εντάσεις που δημιουργούσε η κοινωνική ζωή…
Με άλλα λόγια, οι γιορτές λειτουργούσαν σε πολλά επίπεδα, κι ο καθένας, ανάλογα με το επίπεδο εξέλιξής του, λάβαινε το ανάλογο μήνυμα… μυστικό, μυστηριακό, ψυχολογικό, ψυχοσωματικό…
Το Θέατρο
Το γεγονός ότι το Αρχαίο Θέατρο γεννήθηκε μέσα από τις διονυσιακές γιορτές είναι ιστορικά αποδεδειγμένο…
Ο Διθύραμβος (η εξύμνηση του Θεού, ο ύμνος προς τιμήν του Θεού Διονύσου), το σατυρικό δράμα, η τραγωδία, η κωμωδία, μολονότι διαφοροποιούνταν ως προς τον σκοπό τους και το περιεχόμενό τους, προέρχονταν από την ίδια βασική δομή της μίμησης, της αναπαράστασης του Θεϊκού, κι ανθρώπινου δράματος…
Σε πολλά έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, αλλά και του Αριστοφάνη, «ήρωες» είναι ο Θεός (Διόνυσος κατ’ εξοχήν) αλλά κι άνθρωποι, που είναι «μορφές» του Θεού…
Οι «Βάκχες» του Ευριπίδη είναι το κατ’ εξοχήν έργο όπου μπλέκονται η Θεϊκή κι οι ανθρώπινες «μορφές»… Αλλά ακόμα και σε έργα όπου υπάρχουν μόνο άνθρωποι (ο Θεός είναι «Παρών» κι) ο σκοπός παραμένει ο ίδιος…
Η χρήση του προσωπείου έδειχνε στους θεατές πρώτα ότι ο άνθρωπος (σαν ατομικότητα) είναι «προσωπείο», κάτι ψεύτικο… και μετά, τον ατομικό ήρωα, την «προσωπικότητα»…
Η ίδια η ζωή είναι ένα θέατρο, κι όλοι είμαστε «ήρωες» στο θέατρο της ζωής…
Η συμμετοχή, με όποιο τρόπο (δημιουργός, ηθοποιός, θεατής…) σε μία θεατρική παράσταση, η μίμηση ανθρώπων και πράξεων (με την χρήση προσωπείων πάντα), έδειχνε ακριβώς στον θεατή (με τον ταυτισμό του θεατή με τους ήρωες), ότι όλοι ζούμε στο θέατρο (της ζωής) κι ότι όλοι μπορούμε να βρεθούμε στην μία ή στην άλλη κατάσταση (και πάντως οπωσδήποτε στην θέση του χορού που αντιπροσώπευε την κοινότητα)…
Το γεγονός ότι το θέατρο ήταν κάτω από την προστασία του Διονύσου, επέβαλε στους μεγάλους δραματουργούς να υιοθετήσουν και να τηρούν την Θεϊκή Τάξη, να υπηρετούν Αιώνιες Αξίες, όπως η Δικαιοσύνη, η Αλήθεια, κλπ…
Ο κόσμος του θεάτρου ήταν ένας ισορροπημένος, θεϊκός κόσμος, με αξίες, με προσανατολισμό, και με λύσεις… Η «λύση» δεν ήταν πάντα καλή (κατά τους ανθρώπους, το ανθρώπινο ατομικό συμφέρον), αλλά ήταν πάντα Δίκαιη και Αληθινή…
Βέβαια, το όλο πλαίσιο λειτουργίας του Θεάτρου στην Αρχαία Αθήνα, δεν απαγόρευε σε μεγαλοφυίες σαν τον Αριστοφάνη, να είναι ακόμα και «ασεβείς» (φαινομενικά), οξείς, ανατρεπτικοί… Όλα όμως εντάσσονται στην ζωή, ακόμα και η «ανατροπή»… όλα όμως λειτουργούν προς όφελος της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης… κι έτσι «λειτουργικά» (συμπερασματικά) η θεϊκή τάξη παραμένει ασάλευτη…
Το Θέατρο (στην Αρχαία Αθήνα) ήταν πρώτα παιδαγωγικό, δίδασκε, λύτρωνε… και μετά ήταν οτιδήποτε άλλο… Οι θεατρικές παραστάσεις που γίνονταν στα Μεγάλα Διονύσια, και κρατούσαν κοντά μία εβδομάδα, ήταν μεγάλο γεγονός, όχι μόνο για την Αθήνα, αλλά για όλη την Ελλάδα… Τα αριστουργήματα των Ελλήνων (τραγωδίες και κωμωδίες) διατηρούν ακέραιο το «λειτουργικό» περιεχόμενο και την βαθύτερη ανθρώπινη σημασία τους ακόμα και για τους σημερινούς ανθρώπους… και την ανθρωπότητα, που έχει πολλά να διδαχτεί από τους Μεγάλους Έλληνες… Δικαιοσύνη, Αλήθεια, Αιώνιες Αξίες, που δυστυχώς όλοι μας έχουμε λησμονήσει…
Θεός και Άδης
Ο Διόνυσος σαν Προκοσμικός, Υπερβατικός, Υπερφυσικός, Θεός (του Υπερπέραν) ταυτίζεται, όπως είναι φυσικό, με τον Άδη, σαν Θεία Όψη, Κοσμικό Επίπεδο, κι Χώρο των «νεκρών»…
Στα πλαίσια όμως της Ορφικής Θεολογίας και της Θιασικής ιδεολογίας (που αναφέρεται στις ορφικές κοσμοαντιλήψεις)), ο Διόνυσος είναι ο Φωτεινός Άδης, ο Χώρος των Μυημένων και των Λυτρωμένων, που θα ζουν στους Κόλπους του Θεού, στα Ηλύσια Πεδία, στους Νήσους των Μακάρων, στην Αληθινή Γη…
Η ιδέα του παλιού άδη που γνωρίζουμε από τα Ομηρικά Έπη (στα έγκατα της γης, και στα τάρταρα), «διατηρείται» αλλά παίρνει νέο περιεχόμενο… είναι ο σκοτεινός χώρος των αμύητων ίσκιων… που περιμένουν στην σκιά της ζωής, για να ενσωματωθούν ξανά και να «επιστρέψουν» στη γη…
