Η Εξέλιξη της Θρησκευτικής Σκέψης
Από την αρχή της
ιστορίας του ο άνθρωπος προσπαθούσε να αποκτήσει μία ολική αντίληψη του χώρου
ύπαρξής του, μία ολική κοσμοθεωρία. Είτε μας αρέσει είτε όχι μία τέτοια
αντίληψη είναι κατά βάση θρησκευτική, φιλοσοφική, αφού αποδίδει σε Κάποια
Ύστατη Πραγματικότητα (Απόλυτο, Θεός, κλπ.) το Φαινόμενο της Ύπαρξης. Μέχρι
σήμερα μόνο τέτοιες κοσμοθεωρίες χρησιμοποιούμε. Η «επιστήμη» (με την γενική
έννοια του όρου) αδυνατεί να δώσει μία ολική εξήγηση του φαινομένου της
ύπαρξης.
Στην διάρκεια της
ιστορίας ο άνθρωπος προσπάθησε να βελτιώσει την αντίληψή του για τον
περιβάλλοντα κόσμο (λέγοντας άνθρωπος εννοούμε το ανθρώπινο είδος, στο οποίο ανήκει
ο οποιοσδήποτε άνθρωπος). Η θρησκευτική αντίληψη του κόσμου εξελίχθηκε και
πέρασε από διάφορες φάσεις. Έτσι μπορούμε, τυπολογικά, να κατατάξουμε τις
κοσμοθεωρίες σε διάφορες φάσεις.
Στην αρχή, όταν ο
άνθρωπος βγήκε από το «ασυνείδητο χάος» πριν 500.000 χρόνια (κι από το
προανθρώπινο πέρασε στο ανθρώπινο είδος) είχε μία ασαφή εικόνα της Φύσης σαν
«ένα όλο». Η Φύση ήταν άγνωστη, μυστηριώδης, συχνά φιλική σαν Μητέρα Φύση κι
άλλοτε εχθρική που προκαλούσε δέος. Ο άνθρωπος ένιωθε μέρος αυτής της Άγνωστης
Φύσης. Σε αυτή την πρώτη φάση λοιπόν ανήκουν οι πρώτες θρησκείες της Φύσης, σαν
κάτι Ιερό, σαν Μάνας που γεννά τα πάντα και πάλι τα αρπάζει στους άγνωστους
κόλπους της.
Σε μία επόμενη φάση ο
άνθρωπος διαχώρισε το Άγνωστο Ιερό, που το τοποθέτησε ψηλά, από το οικείο,
καθημερινό, που τοποθέτησε χαμηλά. Διαχώρισε τον Άγνωστο Ουρανό από την γνωστή
γη. Ο άνθρωπος, είχε σαν ψυχή ουράνια καταγωγή αλλά ανατρεφόταν και ζούσε στην
γη. Δημιούργησε έτσι τις ουράνιες και φυσικές θρησκείες της δεύτερης φάσης.
Στην συνέχεια ο
άνθρωπος διαχώρισε από τον Άγνωστο Ουρανό που ήταν η Πηγή της Ύπαρξης και της
ζωής, το Δυναμικό Στοιχείο, το Δημιουργικό Στοιχείο κι έτσι δημιουργήθηκαν
θρησκείες που πρόβαλλαν μία Δυναμική Μορφή σαν Εκπρόσωπο του Άγνωστου Ουρανού.
Μετά, στους ιστορικούς
χρόνους, ο άνθρωπος από τον Άγνωστο Ουρανό διέκρινε το Νοητικό Στοιχείο που
συλλαμβάνει και δημιουργεί και υπερτερεί του απλού δυναμικού στοιχείου κι έτσι
δημιουργούνται θρησκείες που περιγράφουν τον κόσμο σαν ένα τετραμερή χώρο στον
οποίο το Απόλυτο Άγνωστο Εκπροσωπούσε η Δημιουργική Νόηση. Στις θρησκείες της
τρίτης φάσης ανήκει η Αρχαιοελληνική Θρησκεία.
Πριν 3000 χρόνια ο
άνθρωπος συνέλαβε το Άγνωστο σαν τον Παγκόσμιο Λόγο, τον Δημιουργικό Λόγο, το
Παγκόσμιο Πνεύμα που ήταν Εικόνα του Αγνώστου. Στις θρησκείες της τέταρτης
φάσης ανήκει ο Χριστιανισμός.
Παράλληλα, εδώ και 3000
χρόνια, εμφανίζεται μία ακόμα υψηλότερη αντίληψη που θεωρεί το Άγνωστο Απόλυτο
σαν το Είναι από το Οποίο προέρχονται και στο Οποίο αναφέρονται όλα τα «είναι».
Τέτοιου είδους θρησκείες ή φιλοσοφίες είναι ο Βουδισμός, το Βεδάντα, ο
Ταοϊσμός, ο Ορφισμός, ο Πλατωνισμός, κλπ.
Τυπολογικά λοιπόν
έχουμε μία εξέλιξη της θρησκευτικής σκέψης σε πέντε φάσεις, στις οποίες
μπορούμε να κατατάξουμε τις διάφορες θρησκείες. Σήμερα τείνει να επικρατήσει η
αντίληψη της πέμπτης φάσης κι έτσι μόνο οι θρησκείες της πέμπτης φάσης μπορούν
να «διασωθούν», ή όσες θρησκείες της τέταρτης φάσης μπορούν να «προσαρμοσθούν»
στο πνεύμα της πέμπτης φάσης.
Παράλληλη με την
εξέλιξη της αντίληψης περί του κόσμου υπήρξε και η εξέλιξη της αντίληψης περί
της ανθρώπινης οντότητας, περί της ανθρώπινης ψυχής. Στην αρχή το ανθρώπινο ον,
η ανθρώπινη ψυχή, θεωρήθηκε σαν μέρος της Όλης Φύσης. Στην συνέχεια διέκριναν
στην ανθρώπινη οντότητα ένα δυναμικό χαρακτήρα, ένα νοητικό στοιχείο, μία
παγκόσμια φύση και τελικά ταύτισαν την οντότητα με το Ύστατο Είναι.
Μία θρησκεία (μία
οποιαδήποτε θρησκεία) αποτελεί ένα σύστημα σκέψης. Ένα σύστημα σκέψης (μία
θρησκεία, μία φιλοσοφία, μία επιστήμη, ή απλά μία θεωρία) υιοθετεί ορισμένες
βασικές αντιλήψεις (δόγματα, ιδέες, θεωρήματα, αντιλήψεις) με τις οποίες δομεί
στην συνέχεια την ερμηνεία για την Ύπαρξη, τον κόσμο και τα επιμέρους
φαινόμενα.
Έτσι, εξαρχής, ένα
σύστημα, ακόμα κι αν διατυπωθεί μία ερμηνεία του κόσμου, τελείως γενική,
εμπεριέχει και παράγει, ή μπορεί να δημιουργήσει όλες τις πιθανές ερμηνείες. Με
αυτό τον τρόπο εξηγείται πως στα πλαίσια μίας θρησκείας, μίας φιλοσοφίας,
μπορούν να εκδηλωθούν ιστορικά διάφορες σχολές σκέψης, διάφορες αντιλήψεις.
Έτσι, για παράδειγμα, στα πλαίσια του βουδισμού, που στην αρχή διατυπώνονται
ορισμένες βασικές αρχές του, εμφανίζονται στην συνέχεια, στην ιστορία, διάφορες
ερμηνείες. Στην πραγματικότητα όλα αυτά εξάγονται συμπερασματικά από τις
βασικές αρχές της θεωρίας και δεν ανήκουν στον χρόνο, στην ιστορία. Η ιστορική
τους διατύπωση είναι εντελώς συμπτωματική. Με τον ίδιο τρόπο, από τις βασικές
αρχές του χριστιανισμού εξάγονται όλες οι πιθανές ερμηνείες και διατυπώνονται
ιστορικά οι διάφορες απόψεις που συχνά θεωρούνται στα πλαίσια κάποιας
«ορθοδοξίας», από την «όποια» επίσημη εκκλησία σαν αιρέσεις.
Έτσι λοιπόν η θρησκεία,
σαν σύστημα σκέψης, σαν κοσμοθεωρία, αποτελεί μάλλον ένα τρόπο σκέψης, ένα
προσανατολισμό, κι όχι μία σαφή και ακριβή (με καθορισμένα όρια) έκθεση της
αντίληψής μας για τον κόσμο. Αποτελεί ένα ανοιχτό σύστημα όπου μπορούν να
διατυπωθούν διάφορες και διαφορετικές απόψεις. Έτσι μία θρησκεία μπορεί να
αποτελεί μία απλή ερμηνεία που σαν τρόπος σκέψης ανήκει στην πρώτη φάση της
θρησκευτικής αντίληψης – που τα αντιλαμβάνεται όλα σαν ένα συγκεχυμένο όλον -
αλλά σαν σύστημα σκέψης δίνει την δυνατότητα να διατυπωθούν αντιλήψεις που
ανήκουν σε ανώτερες φάσεις της θρησκευτικής αντίληψης. Έτσι, για παράδειγμα,
στα πλαίσια του βουδισμού, που στην αρχή εκθέτει μία τελείως απλή και γενική
θεωρία για τον κόσμο, εμφανίζονται στην συνέχεια ερμηνείες που ανήκουν στις
ανώτερες φάσεις της θρησκευτικής αντίληψης. Επίσης, στον χριστιανισμό (και στον
ισλαμισμό) που θρησκευτικά, τυπολογικά, ανήκουν στην τέταρτη φάση της
θρησκευτικής αντίληψης διατυπώνονται με τους νηπτικούς πατέρες του
χριστιανισμού (και τους σούφι του ισλαμισμού) αντιλήψεις που ανήκουν στην
Πέμπτη φάση της θρησκευτικής αντίληψης.
Μελετώντας τις διάφορες
θρησκείες, σε όλες τις εποχές (κι ανεξάρτητα από την φάση της θρησκευτικής
αντίληψης στην οποία τοποθετούνται) παρατηρούμε ότι υπάρχουν ορισμένες βασικές
αντιλήψεις που είναι ίδιες σε όλες τις θρησκείες. Όλες οι θρησκείες μιλούν για
την Ίδια Πραγματικότητα. Οι διαφορές μεταξύ των θρησκειών είναι κυρίως
ερμηνευτικές και γλωσσικές.
1) Σε όλες τις
θρησκείες τίθεται εξ’ αρχής ότι η Ύστατη Πραγματικότητα (που θεωρείται πάντα
Απροσδιόριστη, Ακατάληπτη, Άπειρη, κλπ.) αποτελεί το Υπόβαθρο του Φαινομένου
της Ύπαρξης κι όλων των ποικιλιών του. Το Απόλυτο, το Είναι, κλπ. Προηγείται
κάθε ύπαρξης και κάθε ύπαρξη αναφέρεται σε Αυτό και μπορεί να το προσεγγίσει
μόνο βιωματικά. Δεν είναι απλά μία γενική ιδέα στην οποία ανάγει η σκέψη όλα τα
όντα - αυτή η γενική ιδέα είναι μία κατασκευή που έπεται της σκέψης και δεν
έχει καμία σχέση με την Αντικειμενική Πραγματικότητα που τίθεται στην αρχή.
2) Κάθε είναι (κάθε
συνείδηση που συναισθάνεται ότι υπάρχει) είτε ταυτίζεται, είτε αναφέρεται στην
Ύστατη Πραγματικότητα. Το είναι πηγάζει, εξαρτάται και είναι σε σχέση με την
Ύστατη Πραγματικότητα.
3) Εξαιτίας της ύπαρξης
σχέσης μεταξύ της Ύστατης Πραγματικότητας και της οποιασδήποτε συνείδησης
προκύπτει η επικοινωνία όχι μόνο σαν υπαρξιακή αναγκαιότητα αλλά και σαν ζωτική
δραστηριότητα και σαν υπαρξιακός προορισμός.
4) Η Ύστατη
Πραγματικότητα θεωρείται από την κάθε συνείδηση (το κάθε υποκείμενο) σαν μία
Υπερ-υποκειμενική Πραγματικότητα, δηλαδή μία Αντικειμενική Πραγματικότητα, την
Οποία το υποκείμενο προσεγγίζει όταν υπερβαίνει όλες τις υποκειμενικές, εξωτερικές
δραστηριότητες και βυθίζεται στο Βαθύτερο Αντικειμενικό Είναι του. Το Βαθύτερο
Αντικειμενικό Είναι κάθε ύπαρξης ταυτίζεται με την Ύστατη Πραγματικότητα. Εδώ
θεμελιώνονται όλες οι διαλογιστικές πρακτικές, οι πνευματικές ασκήσεις, κλπ.
5) Η ολοκλήρωση του
όντος στα πλαίσια μίας θρησκείας σημαίνει την Βίωση της Ύστατης Πραγματικότητας
(είτε την θεωρούμε σαν ταύτιση με την Ύστατη Πραγματικότητα, είτε σαν ένωση,
είτε με οποιονδήποτε άλλον τρόπο). Η κατάσταση ορίζεται σαν φώτιση, θέωση,
τελείωση, ολοκλήρωση, κλπ., (όλα αυτά σημαίνουν το ίδιο πράγμα).
6) Η Βίωση της Ύστατης
Πραγματικότητας αποκαλύπτει στα όντα που το πετυχαίνουν αυτό ότι υπάρχει μόνο
Μία Πραγματικότητα από την Οποία δεν αποχωρίζονται ποτέ. Η περιπέτεια μέσα στα
σύμπαντα, αόρατα και ορατά, είναι υποκειμενική που καθίσταται λόγω της
απορρόφησης και της αδυναμίας του υποκειμένου, αντικειμενική. Ο Φωτισμός
αποκαλύπτει την αληθινή μας σχέση με τα φαινόμενα.
Αυτές οι γενικές
αντιλήψεις υπάρχουν σε όλες τις θρησκείες κι όπου κάποια θρησκεία φαίνεται να
απομακρύνεται από τον κανόνα αυτό οφείλεται μάλλον στην ερμηνεία που προωθούν
οι εκπρόσωποί της κι όχι στην Αλήθεια που προσπαθεί η θρησκεία να προσεγγίσει.
Ας μην ξεχνάμε πάντως
ότι όλες οι θρησκείες είναι μόνο ερμηνείες, δηλαδή ενδείξεις της Αλήθειας, όχι
η Αλήθεια καταγραμμένη. Πρέπει να βιώσουμε την Αλήθεια που υποδεικνύουν. Η
Αλήθεια δεν ανήκει στον χώρο της σκέψης, δεν είναι διατυπωμένος λόγος, λέξεις.
